01.12.07
SAVREMENE DEMOKRATIJE
Godišnjak FPN
Knjiga Vučine Vasovića Savremene demokratije, pripada kapitalnim delima iz političkih nauka. U proteklih nekoliko godina kod nas je štampano nekoliko dobrih knjiga stranih i naših autora u kojima je problematizovana demokratija, odnosno pitanja i problemi demokratije kao vladavine, ali i načina života. Te studije su, i istorijskog i aktuelnog karaktera, a delo profesora Vasovića sistematičnošću, analitičnošću, širinom, dubinom sagledavanja, pristupom i sintezom nadilazi ove parcijalne uvide.
Ovo kapitalno delo spada u retke poduhvate tokom dvadesetog veka o demokratiji, poput dela Brajsa, Mura, Dala, Arona, Almonda, Bobia, Sartorija, Helda, Makrofa. Kod nas je tridesetih godina prošlog veka štampano trotomno delo Džejmsa Brajsa, Savremene demokratije (izdavač Geca Kon, Beograd, 1993). Brajs je istraživao šest savremenih demokratskih vladavina, dok profesor Vasović posle 73 godine realizuje projekat na istu temu sa širim i dubljim uvidom, uz analizu razvoja problema koji su se tokom tog perioda pojavili u zapadnim demokratijama. Vasović u oba toma problematizuje četiri „velike“ i četiri „male“ savremene demokratije.
U ovom tomu, autor u poglavlju pod nazivom „Pojam i modeli demokratije“ razmatra smisao i značaj demokratije, odnosno bavi se vrednovanjem demokratije i preispitivanjem njenog značaja za savremeni politički život. Profesor Vasović navodi nekoliko razloga za proučavanje zapadne demokratije. Prvi razlog vezan je za činjenicu da „zapadna demokratija predstavlja najrazvijeniji vid demokratskog uređenja društva i stoga nije slučajno što je služila i još uvek služi kao uzor mnogim drugim zemljama u njihovom traganju za odgovarajućim modelom demokratske organizacije društva“. Drugi, što se komparativnim proučavanjem omogućava „bolje razumevanje osnovnih političkih procesa zapadne demokratije.“ Treći, politička nauka ne može verovati na reč protagonistima „nametanja tog modela bez kritičkog propitivanja stvarnog domašaja, rezultata i aplikativnosti tog modela na druga područja i sredine savremenog sveta.“ Četvrti, što razumevanje suštine demokratije „doprinosi sagledavanju mogućnosti razvoja pojedinaca i društava i otuda predstavlja izvor motivacije i energije u odbrani i uzgoju demokratije naročito u manje razvijenim ili nerazvijenim društvima.“ Peti, zbog preteranog hvaljenja, od strane onih koji su u siromaštvu, bedi i nezadovoljstvu onoga što ne znaju kako treba da funkcioniše. Profesor Vasović navodi još četiri razloga zbog čega se demokratija treba temeljno da proučava.
U opštem delu, obrađeni su modeli demokratije, demokratski principi i institucije, te determinante i efekti demokratskih poredaka. Poseban deo, ovog prvog toma, posvećen je analizi i kritičkom preispitivanju: američkog prezidencijalizma, britanskog parlamentarizma, francuskog poluprezidencijalizma i nemačkog kancelarskog sistema. U svakoj od ovih demokratija obrađeni su: formiranje političkog sistema, principi, institucije i procesi, organizacija političke vlasti (vertikalno i horizontalno), izborni i partijski sistemi, političke elite, interesne grupe i grupe za pritisak, javnost, javno mnjenje i masovni mediji, participacija, svetske i regionalne organizacije i odnos prema globalizaciji.
Profesor Vasović je u svakom od ovih demokratskih političkih sistema analizirao istorijske, geografske, socijalne, ekonomske, demografske, antropološke, kulturne, psihološke, religijske, etničke i međunarodne činioce i obrasce. Takođe, predočio je i kriterijume za procenu i rezultate svakog pojedinačnog političkog sistema. Precizno su analizirani nastanak, uzroci, razlozi i motivi na kojima su građene ove demokratije. Naznačena su i ograničenja, slabosti, nedostaci, opasnosti, odnosno, kako to profesor Vasović naziva, „siva polja“ tih demokratija.
Od moguća četiri pristupa u istraživanju savremenih demokratija autor se opredelio za kombinovani. To je kombinacija teorijsko-komparativnog sa monografskom obradom konkretnih demokratskih sistema. U toj kombinaciji korišćen je kritički monografsko-komparativni pristup. Na taj način postignut je dobar sklad između teorijskih uvida, empirijske građe i kritičkog preispitivanja.
Posebna vrednost ovog kapitalnog dela jeste interdisciplinarnost i u pristupu i u korišćenju literature. Tako je ovo delo pored teorijskih i empirijskih slojeva oplemenjeno i saznanjima iz filozofije, istorije, sociologije, prava, ekonomije, psihologije, kulturologije, antropologije i književnosti. Knjiga je pisana jasnim jezikom i lepim stilom.
Delo profesora Vasovića je plod dugog bavljenja problemima politike, političke nauke i demokratije. Autor je još pre 33 godine objavio knjigu Demokratija i politika, koja je u jedno ideološki žestoko obojenom vremenu, obeleženom jednoumljem, bila nešto sasvim novo, sveže, izazovno, podsticajno i od ideologije oslobođeno. Ta knjiga pisana je po uzoru na najbolje primere istaknutih političkih filozofa i teoretičara politike druge polovine dvadesetog veka.
Vučina Vasović pripada onom malom broju naših najistaknutijih teoretičara politike i profesora političkih nauka. U grupi je utemeljivača izučavanja političkih nauka i formiranja studija političkih nauka. Ceo radni vek proveo je na Fakultetu političkih nauka u Beogradu, ali je bio i gostujući profesor na mnogim svetskim univerzitetima i institutima.
Knjiga „Savremene demokratije“ značajna je i važna iz tri razloga: naučno-istraživačkog, pedagoškog i praktično-političkog.
Naučno-istraživačkog, zbog toga što pripada vrhunskim delima iz oblasti politikologije i što će podsticati sadašnje i buduće naučnike i istraživače. Pedagoškog, zato što je nezaobilazno i korisno štivo studentima na fakultetima na kojima se izučavaju savremeni politički sistemi i komparativna politika. Praktično-političkog zbog toga što je izuzetno instruktivno i podsticajno za sve koji se bave politikom, parlamentarnom vlašću, partij skim, izbornim i državno-upravnim poslovima. Svi drugi zainteresovani u ovom delu će pronaći ono što treba da ih kao građane interesuje, a odnosi se na vladavinu koja bi trebalo da poboljša kvalitet njihovog pojedinačnog i političkog života.
Delo profesora Vasovića nije samo prilog naučnom, odnosno teorijsko-istraživačkom radu i pedagoškoj upotrebi, već i praktičnom obrazovanju i političkoj socijalizaciji u građanskom osvešćivanju i građenju kritičkog mišljenja, razumnog, razboritog i racionalnog delovanja i ponašanja.
Prof. dr Čedomir Čupić
