01.01.00
Politika
16.11.2002.
Izlazak na evropsku scenu
Filozofi Velike škole
U izdanju "Platoa" pojavila su se dela Ljubomira Nedića, Mihaila Šljivića, Milivoja Jovanovića i Maksima Arera, autora koji su unapredili filozofsku obrazovanost u Srbiji
U biblioteci "Na tragu", koju u "Platou" uređuje Ilija Marić, upravo su se pojavili "Psihološki spisi" M. Arera. Ova knjiga se pridružuje nedavno objavljenim "Filozofskim spisima" Lj. Nedića, "Istoriji filozofije" M. Šljivića i "Impersonalijama" M. Jovanovića i zajedno sa njima čini dragocen prilog sagledavanju, bolje reći otkrivanju, zanemarenog dela naše baštine, stanja filozofije na Velikoj školi.
Reč je upravo o otkrivanju skoro zaboravljenih, a u slučaju Šljivića i Arera, potpuno previđenih autora, mislilaca koji su postavljali temelje našoj akademskoj filozofiji i njihovih dela (na stranim jezicima pisanih disertacija i zaostavštine), koja se tek sada, posle celog stoleća od njihovog nastanka, javljaju na našem jeziku. Dosad je više pažnje posvećivano prvoj generaciji profesora filozofije na Velikoj školi, K. Brankoviću, A. Vasiljeviću i M. Kujundžiću, dok su Nedić, kao filozof, Šljivić, Jovanović i Arer ostali izvan interesovanja istraživača.
Iskorak iz kompilacije
Marićevi izbori spisa ovih pisaca pokazuju da su upravo oni unapredili rad u filozofiji i učinili iskorak od izrade pukih prevoda i kompilacija za potrebe nastave do vlastitih, originalnih, istraživanja u filozofiji. Reč je o generaciji koja je studirala i stekla doktorate u kulturnim centrima Evrope i unapredila nastavu filozofije na Velikoj školi i filozofsku obrazovanost u Srbiji u vremenu pre Petronijevićevog dolaska na Veliku školu.
Marićev izbor Nedićevih spisa pokazuje da ovaj autor nije značajan samo kao književni kritičar, po čemu je inače poznat, već i kao filozofski pisac. Njegov rad "Učenje o kvantifikaciji predikata u novijoj engleskoj logici", koji se prvi put javlja na našem jeziku, bio je zapažen u stručnim krugovima. To je zapravo prvi rad jednog srpskog filozofskog pisca koji se pojavio u uglednoj publikaciji u Evropi. Objavio ga je uticajni V. Vunt, a citiran je u najuglednijim logikama tog vremena ("Erdmanovoj, npr.). To su svedočanstva o počecima ozbiljnog rada u filozofiji kod nas i znaci da su naši pisci, već sa Nedićem, pre Petronijevića, počeli da nalaze svoje mesto u filozofskoj zajednici Evrope.
Šljivić i njegova "Istorija filozofije" su Marićevo otkriće. Ovaj autor, Nedićev naslednik, bio je do sada nepoznat čak i u stručnim krugovima. Priređivačev predgovor iscrpno referiše o životu i delu ovog profesora Velike škole školovanog u Parizu sa zadatkom da u Srbiji utemelji istoriju filozofije, koja je bila zamišljena kao osnova celokupnih studija filozofije na Velikoj školi.
U zaostavštini rano preminulog Šljivića sačuvana i sada publikovana predavanja svedočanstvo su jednog pokušaja da se, sa osloncem na Celera, Žanea i Ibervega, izloži stara grčka i moderna filozofska misao do Kanta. Iako skromnog dometa i bez dovoljnog uvažavanja Hegelovog stava da istinska istorija filozofije mora da bude filozofija filozofije, Šljivićeva predavanja važan su dokument nastojanja da se istorija filozofije učini okosnicom studija filozofije, nastojanja koje se na našem Univerzitetu održava do naših dana.
Knjiga M. Jovanovića ne donosi samo prevod njegove nemačke teze o impersonalijama, već i druge, manje radove. Jovanović nije, kao Šljivić, bio sasvim nepoznat, ali tek Marićev izbor i razvijen pogovor prvi put celovito prikazuju ovog filozofskog pisca i profesora Velike škole, koji je još 1898. g. pokrenuo i prvi filozofski časopis u Srbiji i u ovom delu Evrope.
Jovanovićeva rasprava se odnosi na pitanje koje je jednako zanimalo i logičare i lingviste: kakav je logički status rečenica bez subjekta, ako rečenice i sudovi moraju uvek da iskazuju neku vezu između subjekta i predikata. Autor je razmatrao sva važnija stanovišta iznesena u tada vođenoj raspravi o impersonalijama i izložio originalno stanovište. Njegove analize su izazvale zanimanje stručne javnosti i komentare vodećih logičara tog doba (Zigvarta, npr.) i filozofskih publikacija u Evropi i Americi. Reč je, svakako, o jednoj od najboljih rasprava naše starije filozofije.
Pionir eksperimentalne psihologije
Priređivanjem "Psiholoških spisa", Marić je uistinu otkrio Arera kao pisca i psihologa, pionira eksperimentalne psihologije kod nas (čija biografija i dalje ostaje dobrim delom nepoznata). U Vuntovom krugu napisao je disertaciju o opažanju dubine, koja se sada javlja i na našem jeziku. Svedočanstvo je to o učešću našeg istraživača u počecima eksperimentalne psihologije, odvajanja psihologije od filozofije i o širenju antimetafizičkog duha i u našu sredinu. Arerov primer pokazuje da je mlađa generacija filozofa oko Velike škole podržala nove tendencije u nauci i filozofiji. U celini gledano, došlo je do promene oslonaca naše filozofije. Stariji su se, preko epigona, oslanjali na velike i klasične mislioce - preko Kruga na Kanta, preko Šveglera na Hegela i sl., dok je generacija - koju nam predstavljaju "Plato" i Marić sve više okrenuta antimetafizičkom i pozitivistikom duhu koji je u našu filozofiju prodirao delom preko engleskih uticaja, a delom preko Vunta i njegovog kruga.
I Arerova disertacija je imala odjeka u stručnoj javnosti još više nego prethodno pomenute, što je Mariću dalo za pravo da zaključi da su istraživački poduhvati Nedića, Jovanovića i Arera ne samo izveli našu filozofiju na evropsku scenu, već da su tek sa takvim radovima počele da se stvaraju i pretpostavke za skoro prerastanje Velike škole u Univerzitet.
Sve pomenute knjige popraćene su stručnim komentarima priređivača. I Marića, koji se javlja kao savestan istraživač i najbolji znalac položaja filozofije na Velikoj školi. Njegovim trudom dobili smo dragocene priloge za istoriju filozofije kod Srba, istoriju našeg visokog školstva i kulture u celini.
Zdravko KUČINAR
