Muzika u renesansi

09.10.05

“Muzika u renesansi” Filipa Vendriksa je studija o teorijskoj misli o muzici u XV i XVI vijeku. Knjiga je posebno namijenjena onima koji se bave muzičkom teorijom i istorijom ali i svima koje zanima epoha renesanse. Vendriks polazi od uvida da muzika u renesansi daleko prevazilazi ono što je komponovano, izvođeno ili slušano i doprinosi da se preko nje dođe do koncepcije univerzuma (muzika sfera), poretka stvari (proporcije) i duše (unutrašnja muzika). Ovo djelo pokazuje različite puteve kojima su išli mislioci i teoretičari, od Žana Žersona do Dekarta, uključujući i Marsilija Fićina, Erazma, Johanesa Tinktorisa ili pak Đozefa Carlina i Galilea Galileja.
Filip Vendriks je profesor na Univerzitetu u Liježu i rukovodilac istraživanja u Centru za proučavanje renesanse pri Nacionalnom centru za naučna istraživanja u Turu. “Muziku u renesansi” je objavio “Klio” u ediciji “Ars musica” i prevodu Ane Stefanović.

Šta je sve pod terminom “muzika” označavano u renesansi?
- “Muzika” je imala nekoliko različitih značenja u periodu renesanse. Najbolji način da to razumijemo je da zamislimo prikazivanje “muzike” na crtežima i slikama toga doba. Zato muzika nije bila vrsta umjetnosti koja se vježbala, to je bila isto tako disciplina koja se izučavala na studijskim kursevima.

Koliko se muzika razvila u renesansi?
- Muzika je bila svuda. U crkvama, katoličkim i protestantskim, u palatama koje su gradili humanistički prinčevi ili u dvorcima naslijeđenim iz srednjeg vijeka, u gradovima - i to ne samo uz zvona, već i uz trube, povike trgovaca, igrača... Muzika je bila, kao i danas, izvor zadovoljstva i način komunikacije (sa drugima i sa Bogom). Najvažniji događaj u istoriji muzike (i istorije uopšte), za vrijeme renesanse bilo je rođenje muzičke štampe. Trideset godina poslije Gutemberga, venecijanski štampar Petruči, štampao je prvi tom knjige u potpunosti posvećen polifonskoj muzici (neke liturgijske knjige i rasprave o muzici štampane su ranije).

U renesansi je postojala razlika između “muzikusa” i “kantora”. Možete li to pojasniti?
- Obilježja između “muzikusa” i “kantora” naslijeđena su iz tradicije ranog srednjeg vijeka. Nasuprot onome šta mi o tome mislili, “muzikus” je ekspert za nauku o muzici. On poznaje teoriju i ciljeve muzike. Na drugoj strani, “kantor” je smatran manje značajnim, on je bio onaj ko zna da izvodi muziku. “Muzikus” i “kantor” nijesu pripadali istoj kategoriji. Ipak, u svakodnevnom životu ta razlika nije postojala. Kao što je i danas moguće napraviti razliku između onih koji pjevaju da bi se čula njihova pjesma na radiju i između onih koji studiraju muziku u školama. Za vrijeme renesanse sve “kantore” pamtimo kao imena koja su učila i imala koristi od kvalitetnog obrazovanja. Napraviti razliku između “kantora” i “muzikusa” je način kako da objasnimo, kao što neke erudite govore, muziku bez znanja kako pjevati ili svirati...

Zašto je “musica speculativa” žanr koji je objedinjavao metafiziku, filozofiju i matematiku, bila toliko značajna?
- U doba kada eksperimentalna nauka još nije postojala, muzika je bila sjajan način za objašnjenje mnogih prirodnih fenomena i nekih osnovnih matematičkih pravila. Princip analogije je bio od koristi kao primjer univerzalnog poretka (planeta): pošto je svemir proizvod Boga, zato je nemoguće imati valjanu ideju kako je on organizovan i zato je potrebno tražiti neki dobar predmet na zemlji koji stvara harmoniju. Harmoniju koja bi bila svuda. I muzika je bila najbliskija za objašnjenje harmonijskog svijeta. Naučnici poput Galileja (čiji je otac bio teoretičar muzike), Mersena, Keplera su poznavali muziku i njene teorije. I to im je pomoglo da izvode eksperimente.

Uz matematiku, geometriju i astronomiju, muzika je bila dio “quadriviuma”...
- “Quadrivium” i “trivium” su sačinjavali sedam slobodnih umjetnosti (u suprotnosti sa mehaničkim) i svako ko je želio da studira pravo, medicinu ili teologiju bio je obavezan da ih poznaje. Umjetnosti “triviuma” bile su jezičke vještine i to uglavnom retoričke. Umjetnosti “quadriviuma” su bile više “naučne”: astronomija, matematika, muzika. Iz razloga koji sam maloprije spominjao, muzika je korišćena kao važan model za naučna objašnjenja. Ali treba upamtiti da ta muzika nije imala nikakve veze sa masama. To je čista demonstrativna muzika koja ima za cilj da objasni srazmjer kroz mjeru intervala.

Kakve su bile veze muzike sa magijom u renesansi?
- Čitajući zaboravljene tekstove iz doba antike, humanisti su otkrili priče kako je muzika imala magičnu ulogu. Orfej je svojom muzikom sve opčinio. Isto tako neki muzičari su svojom pjesmom davali novu energiju ratnicima (Aleksandar Veliki), ili ih liječili od depresije, spasavali im život. Erudite su se zainteresovali za ponovno otkrivanje tih sjajnih efekata muzike, pokušavali su da sve učine kako bi im to uspjelo. Centralno pitanje je: koja je priroda zadovoljstva. Zadovoljstvo nije samo nešto čega se religija plaši. Ono je, takođe nešto što donosi uživanje, energiju, sreću. Terapija muzikom nije izum XX vijeka. Odnos sa magijom je nerazjašnjen, ali odnosi se na isti pojam: muzika, kao što su Platon i Aristotel govorili, ima etičku dimenziju. Sve što može promijeniti ljudsko raspoloženje, može imati uticaja i na prirodu.

Leonardo, slikanje i muzika

Kakvi su bili stavovi Leonarda da Vinčija o muzici?
- Leonardo se pretvarao da vježba muziku i u vrijeme kada je bio na dvoru u Milanu igrao je sa oduševljenjem. Ali Leonardo koji je izmislio tako mnogo mašina, nikada nije izmislio muzički instrument! Takođe, on nikada nije komponovao muziku. Kao i humanisti, on je pokušao da podredi sve umjetnosti. U toj hijerarhiji muzika je bila u samom vrhu. Slikarstvo, skulptura, arhitektura bili su smatrani za mehaničke umjetnosti. Pisci su onda izmislili postupak paragonea - poređenja - kako bi pomogli mehaničkim umjetnostima da potvrde viši status. To je uradio Leonardo... na štetu muzike! On daje preimućstvo slikarstvu, tvrdeći da se muzika može nazvati tek sestrom slikarstva.

Vujica Ognjenović

13.04.06 B92

Francuski muzikolog Filip Vendriks predstaviće 13. aprila u 19.30 u Sali "Josif Pančić" Kolarčeve zadužbine svoju knjigu “Muzika u renesansi” koju je na srpskom u prevodu Ane Sofrenović objavila izdavačka kuća “Clio”.
Filip Vendriks je profesor na Univerzitetu u Liježu i rukovodilac istraživanja u Centru za proučavanje renesanse pri Nacionalnom centru za naučna istraživanja u Turu.
“Muzika u renesansi” je iscrpna i pregledna studija o teorijskoj misli o muzici u XV i XVI veku.
Autor polazi od shvatanja da muzika u renesansi daleko prevazilazi ono što se komponuje, izvodi ili sluša na taj način približava nam koncepciju univerzuma (muzika sfera), poretka stvari (proporcije) i duše (unutrašnja muzika).
Ukazujući najpre na uslove i različite vidove teorijskog diskursa o muzici u epohi renesanse, autor se u četiri poglavlja, bavi posebnim vezama muzike i retorike, muzike i astronomije, matematike i filozofije (musica speculativa), muzike i etike, muzike i teologije i muzike i mistike, sve do uloge muzike u postavljanju nove koncepcije Bića u osvit modernog doba.
Ovo delo pokazuje različite puteve kojima su išli mislioci i teoretičari, od Žana Žersona do Dekarta, uključujući i Marsilija Fićina, Erazma, Johanesa Tinktorisa ili pak Đozefa Carlina.
Knjiga je posebno namenjena onima koji se bave muzičkom teorijom i njenom istorijom, ali i svima koje zanima epoha renesanse.

B92