Kosovo u poveljama srpskih vladara

12.04.07 Glas javnosti

Pored Hilandara srpske dinastije su darovale i druge svetogorske manastire, Lazarevići manastir Pantelejmon, a Brankovići manastir Svetog Pavla o čemu svedoči šest povelja, koje su pomenute u zborniku

Knjiga "Kosovo u poveljama srpskih vladara" u izdanju kuće "Ars libri" i banjalučke "Besjede" predstavlja kapitalan poduhvat velike istorijske i dokumentarne vrednosti. Naime, ovo izdanje sadrži povelje kojima srpski vladari daruju manastirima velike posede u oblastima Kosova i Metohije. Prva povelja izdata je 1198. godine, odmah po ustanovljenju srpske vlasti nad tim oblastima koje su do tada bile pod vlašću Vizantije. Izdata je srpskom manastiru Hilandaru, na Svetoj Gori, koji se upravo u to vreme gradio voljom i trudom davaoca povelje, Stefana Nemanje, velikog župana, pobednika u boju kod Pantine na Kosovu 1168. godine.

Poveljom je zasnovano veliko hilandarsko vlastelinstvo u prizrenskoj oblasti, koje će potonji srpski vladari proširivati novim donacijama u predelima Metohije i Kosova, o čemu svedoče dispozicione odrednice iz dvanaest hilandarskih povelja, sadržanih u ovoj knjizi. Nove dinastije su darovale i druge svetogorske manastire, Lazarevići manastir Pantelejmon, a Brankovići manastir Svetog Pavla, o čemu svedoči šest povelja. Pantelejmonskom poveljom iz 1428. godine završava se ovaj impozantni niz dokumenata, kao što se sa njenim izdavačem, despotom Đurđem Brankovićem 1459. godine, simbolično kao i kod prve povelje, okončava samostalni državni život srpskog naroda. Tokom trinaestog veka, Nemanjići će za ovo tlo vezivati i svoje zadužbine u Raškoj zemlji, kako izveštavaju neke povelje, da bi s početka četrnaestog veka na Kosovo preneli svoje zadužbine, grobne crkve, sa jasnim osećanjem pune vrednosti Kosova i Metohije za srpsku kulturu. Upravo kosovske povelje svedoče da je kosovsko-metohohijska oblast u to vreme bila centar države i njeno geografsko-komunikaciono polazište njenog širenja prema jugu. Tu su gradovi i dvorovi, letnjikovci i zimovnici, tu je središte crkve i vlasti. Srpski vladari tu ne samo da žive, već žele da upravo tu, na Kosovu i počivaju. Stoga grade velelepne crkve za svoja večna boravišta: Milutin Banjsku, Stefan Dečane, Dušan Arhanđele kod Prizrena. Povelje kojima se osnivaju ovi manastiri najveće su i najsvečanije. Uz to, oni bogato daruju stara episkopska sedišta, LJevišku u Prizrenu, Gračanicu na Kosovu. Ovih pet povelja donose u celosti i čine srž ove knjige, otkrivajući "skoro nesaglediv prizor obilja života, koji buja ovom zemljom u to vreme."U poveljama se nabrajaju imena i mesta zaseoka, sa međama, sinorima, livadama, vodenica sa vodotocima i planinama koje su listom zapisane slovenskim imenima. Takođe, nabrajaju se sva domaćinstva sa imenom, prezimenom porodičnog starešine, i sva su ta imena srpska i slovenska, sa ponekim vlaškim, a ponajmanjim brojem arbanaških porodica. Svi podaci koje povelje sadrže su autentične i dokumentovane. Takođe, iste sadrže i zakonske odredbe za život i rad na ogromnim vlastelinstvima, svedočeći o skladno uređenoj državi. Pisane srpskim jezikom, povelje predstavljaju nepresušan izvor podataka, pravnih, geografskih, etničkih, demografskih. Svojim opštim delovima, ekspozicima i arengama, pisanim klasičnim književnim jezikom, srpskoslovenskim, one autobiografskim izjavama svojih izdavača pripadaju visokoj literaturi i istoriografiji.

Među poveljama, tapijama srpskog naroda koje jasno dokazuju čija je zapravo zemlja na Kosovu i Metohiji nalaze se između ostalog Žička povelja Stefana Prvovenčanog, Hilandarska povelja kralja Dragutina, Povelja Svetog Nikole u Hvosnu, Hilandarska povelja kralja Milutina, Svetostefanska povelja, Gračanička povelja, Prizrenska povelja, Povelje kneginje Milice, Povelje kneza Lazara. Kao potpisnici i izdavači povelja su i car Dušan, Đurađ Branković, despot Stefan Lazarević, Mara Branković.

M. M.