Borislav Pekić rođen je 4. februara 1930. godine u Podgorici. Živeo je u Podgorici, Novom Bečeju, Mrkonjić - Gradu, Kninu, Cetinju i Bavaništu u Banatu. Od 1945. godine živeo je u Beogradu, gde je pohađao Treću mušku gimnaziju i maturirao 1948. godine. Od 1948. do 1953. je bio na izdržavanju kazne u KPD Sremska Mitrovica i KPD Niš kao pripadnik SDOJ. Bio je osuđen na petnaest godina strogog zatvora, ali je 1953. godine pomilovan.
Studirao je eksperimentalnu psihologiju na Filozofskom fakultetu Beogradskog univerziteta.
Radio je od 1958. do 1964. godine kao dramaturg i scenarista u filmskoj industriji i bio je autor je brojnih filmova. Prema njegovom tekstu Dan četrnaesti snimljen je film koji je predstavljao Jugoslaviju 1961. godine na filmskom festivalu u Kanu.
Prvi roman, Vreme čuda, objavljuje 1965. godine. Od 1971. godine živeo je i radio u Londonu.
Pekić je već Vremenom čuda izazvao veliko interesovanje široke čitalačke javnosti. Narednim knjigama svrstao se u vodeće i najplodnije jugoslovenske pisce. Nakon prve knjige objavio je portret Hodočašće Arsenija Njegovana (1970) za koji dobija NIN - ovu nagradu za roman godine, novelu Uspenje i sunovrat Ikara Gubelkijana (1975), novelu Odbrana i poslednji dani (1977), sotiju Kako upokojiti vampira (Prva nagrada Udruženih izdavača 1977), i roman Zlatno runo, fantasmagoriju u sedam tomova (1978-1986, za koji dobija 1987. Njegoševu nagradu), a koji mnogi smatraju jednim od najznačajnijih savremenih proznih ostvarenja kod nas. Po mišljenju žirija ovaj roman je ušao u izbor deset najboljih romana napisanih od 1982. do 1992. godine. Žanr romanom Besnilo (1983) Pekić je iz istorijske tematike odstupio i sačinio delo sa elementima trilera koji se zbiva na jednom od najvećih svetskih aerodroma – londonskom Hitrou. To je svojevrsna apokaliptična vizija sveta u kojem živimo. Knjiga je doživela je brojna izdanja. Pored Zlatnog runa i Godina koje su pojeli skakavci i ovaj roman je ušao u selekciju deset najboljih romana u srpskoj književnost od 1982. do 1991, po mišljenju čitalaca. I u sledećem objavljenom antropološkom romanu 1999, Pekić je ostao na tragu te negativne, često fantastične utopije (nagrada godine za naučnu fantastiku 1985).
Krajem 1984. godine, u izdanju "Partizanske knjige", izašla su Pekićeva Odabrana dela u 12 knjiga, za koja je dobio nagradu Udruženja književnika Srbije. Časopis Književnost dodeljuje mu 1986. "Povelju" povodom četrdesetogodišnjice izlaženja časopisa. Isto tako, za epos Atlantida (1988), dobija "Goranovu nagradu".
Godine koje su pojeli skakavci (knjiga prva), prema anketi dva beogradska dnevna lista, proglašena je za najbolju knjigu u 1987. godini. Knjiga je u kraćem vremenskom periodu doživela tri izdanja. Drugi tom pod istim naslovom 1989. dobija nagradu za memoarsku prozu "Miloš Crnjanski". Zbirka gotskih priča Novi Jerusalim izdata je 1989. godine. Povelju "Majska rukovanja" za izuzetne stvaralačke rezultate na polju književnosti i kulture dobija 1990. od doma omladine "Budo Tomović" iz Podgorice.
Pisma iz tuđine (1987), Nova pisma iz tuđine (1989, nagrada Sent-Andreje "Jaša Ignjatović") i Poslednja pisma iz tuđine (1991. godišnja nagrada Grafičkog ateljea "Dereta" za najuspešnije izdanje te godine) spadaju u publicistički domen ovog pisca. Esejistička proza, Sentimentalna povest britanskog carstva, objavljena u izdanju BIGZ-a (1992), doživela je tri izdanja. Posthumno je dodeljena počasna nagrada izdavača ovom delu 1993. Potom je BIGZ objavio knjigu Vreme reči (razgovori s Pekićem, priredio Božo Koprivica, 1993.), Odmor od istorije (eseji, priredio Radoslav Bratić, 1993), roman Graditelji (1994.) koji je 1995. godine bio BIGZ-ov bestseler, kao i Rađanje Atlantide (komentari, priredila Ljiljana Pekić, 1996.) takođe bestseler ovog izdavača. Dnevničke zabeleške Skinuto sa trake (izabrao i priredio Predrag Palavestra, 1996), bile su na bestseler listi "Narodne knjige" 1997. godine. Prvi tom komentara za Zlatno Runo pod naslovom U traganju za Zlatnim Runom (priredila Ljiljana Pekić) štampan je 1997. godine.
Pekić je autor oko 30 dramskih dela za pozorište, radio, televiziju, emitovanih i igranih na našim i stranim radio - televizijskim stanicama i pozorišnim scenama. Između ostalih Generali ili srodstvo po oružju (1972; Nagrada za komediju godine na Sterijinom pozorju u Novom Sadu), 186. stepenik – (1982; Prva nagrada Radio Zagreba). Povodom Dana Radio televizije Beograd dodeljena mu je 1987. diploma za osvojenu I nagradu na konkursu u kategoriji radio-dramske emisije. Drami Kako zabavljati gospodina Martina dodeljena je prva nagrada na festivalima u Ohridu i Varni (1990). Sledi godišnja nagrada "Knjeginja Milica" od strane pozorišta u Kruševcu 1991. godine, a novembra 1991. godine dobio je plaketu "Pečat" Narodnog pozorišta u Beogradu za specijalne zasluge.
Dela su mu prevedena na engleski, nemački, francuski, italijanski, španski, holandski, poljski, češki, slovački, mađarski, rumunski, retoromanski, makedonski, slovenački, albanski.
Od 1968. do 1969. bio je član uredništva Književnih novina, a u 1990. učestvuje u uređivanju prvih brojeva obnovljenog opozicionog lista Demokratija, organa Demokratske stranke, čiji je bio jedan od osnivača, potpredsednik i član Glavnog odbora. Bio je dopisni član Srpske akademije nauka i umetnosti od 1985. godine, član Krunskog saveta, potpredsednik PEN-a. Centar Beograd, član PEN-a Centar London, honorarni komentator srpskohrvatske sekcije Bi-Bi-Sija u Londonu. Bio je član Udruženja književnika Srbije, član Udruženja filmskih i član Udruženja dramskih umetnika Srbije. Posthumno ga je Nj. K. V. prestolonaslednik Aleksandar odlikovao Kraljevskim ordenom dvoglavog belog orla prvog stepena. Septembra 1997. dodeljena mu je Počasna plaketa od strane "Jugoslovenskog festivala Mojkovačke filmske jeseni" povodom 50. godišnjice Jugoslovenskog igranog filma.
Borislav Pekić je preminuo 2. jula 1992. godine u Londonu.
13.05.04 NIN
Upokojavanje piščevog “vampira”
Borislav Pekić: "Kako upokojiti vampira"
Komunistički režim ga je i posle zatvora smatrao nepoželjnim, odlažući i sprečavajući objavljivanje njegovih dela. Kada mu je to dozlogrdilo, preselio se 1971. u Englesku. U Beograd se vratio da učestvuje u obaranju komunizma u Jugoslaviji
Dvanaest godina posle svoje smrti Borislav Pekić važi za jednog od najvećih pisaca na srpskom jeziku, ali van toga o njemu se malo zna. Northnjestern Universitdž Press je najavio da će ovoga proleća objaviti prevod njegovog romana “Kako upokojiti vampira”. To je treće njegovo veliko delo koje će se prevesti na engleski, nakon knjiga “Vreme čuda” (1976. godine) i “Hodočašće Arsenija Njegovana” (1978. godine).
Pekić u “Vampiru” hladnokrvno istražuje i s hirurškom preciznošću analizira umove sitnijih poslušnika totalitarnog sistema, konkretno Konrada Rutkonjskog, glavnog junaka, bivšeg oficira Gestapoa koji posle rata u Nemačkoj postaje liberalni intelektualac, i njegovog nadređenog, SS standartenfirera (pukovnika) Hajrinha Štajnbehera, fanatičnog naciste.
Za Rutkonjskog, profesora srednjovekovne istorije na Univerzitetu u Hajdelbergu, turistička poseta jednom dalmatinskom gradu u kome je pre 22 godine obavljao specijalne zadatke za Gestapo, postaje kobna. U 26 pisama ovaj bivši oberšturmfirer (potpukovnik) ispoveda se, prisećajući se svog prvog ispitivanja kada je bezopasnog gradskog činovnika poslao na vešala, kao i kako je, u drugom slučaju, na smrt pretukao nepokornog zatvorenika.
Ti užasi predstavljaju vampira koga Rutkonjski želi da upokoji. Ispovesti su za njega mučenja. Halucinira da njegov vampir živi u demonskom kišobranu vezanom za gradskog službenika. Kišobran nastavlja da proganja Rutkonjskog, vodeći ga, na kraju, u smrt.
Rutkonjski se i odriče svoje prošlosti i opravdava je. Tvrdi da je pristupio Gestapou da bi rušio nacizam iznutra, ističući kako je bio “potpuno svestan da je to samo jedno gnusno sredstvo za postizanje višeg cilja”. Da bi to dokazao, poziva se na brojne zapadne mislioce uključujući Marka Aurelija, Erazma, Hegela, Ničea, Špenglera, Vitgenštajna i Sartra.
Bogdan Rakić, profesor na Univerzitetu u Čikagu, jedan od prevodilaca “Vampira”, kaže: “Čitava evropska intelektualna tradicija prikazana je kao tlačiteljska i veštačka, odvojena od spontane vitalnosti života.” Pekić nije imao nameru da kritikuje intelektualizam, dodaje Rakić, već da “pokaže da se totalitarne ideologije mogu iznova javljati pod izmenjenim okolnostima”.
Pekić je objašnjavao: “Rutkonjski je grešio kada je verovao da je samim tim što je dete hrišćanske civilizacije i tradicije srednje klase, bio zaštićen od tih varvarskih, izopačenih nagona.” To ne važi samo za bivše naciste: “Mnogo je ljudi koji se još uvek nisu suočili sa svojim vampirima.” Čekajući na objavljivanje svojih dela tokom osamnaestogodišnjeg literarno-političkog izgnanstva u Londonu, Pekić je započeo svoje remek-delo, “Zlatno runo”. Ova priča u sedam tomova o jednoj balkanskoj porodici počinje u smiraj mitskih vremena, a završava se u dvadesetom veku. Deo te sage preveden je na francuski jezik.
Iako počinje u mitovima, glavni tok priče slika rađanje srpske buržoazije i modernog Beograda i, preko njih, viziju urbanog građanskog sloja Srbije i Beograda. Na drugom planu, “Zlatno runo” predstavlja kritiku materijalizma i pohlepe.
U knjizi se govori o porodici Cincara, sada izumrlog vlaškog plemena, koja se u sedamnaestom veku uzdigla do imućnih preduzetnika u severnoj Grčkoj, a potom se preselila još severnije. I Pekićevo poreklo delom je cincarsko, pa knjiga opisuje i sećanja njegovog oca i dede. Rođen 1930. kao sin višeg državnog činovnika u Podgorici, glavnom gradu Crne Gore, Pekić je rano postao disident. Uhapšen je sa samo 11 godina zbog učestvovanja u demonstracijama protiv nacističke Nemačke.
Krajem 1944. već je podrivao rad komunističke omladine, da bi i oformio ilegalnu antikomunističku grupu nekoliko meseci kasnije, a potom i 1948. godine. Te godine je uhapšen, posle čega je u zatvoru proveo pet godina. U svojoj ćeliji pisao je zupcem češlja na toalet papiru. Tu je oboleo od tuberkuloze.
“Runo” i “Vampir” tek su dva od brojnih dela koja je napisao posle zatvora: četiri filmska scenarija, još šest romana, dve novele, priče, deset drama, jedanaest radio-drama, dnevnici, duhovita “Sentimentalna povest Britanskog carstva”, naučnofantastična dela i zbirke pisama.
U porodičnom stanu, njegova udovica Ljiljana objašnjava da je posle zatvora nekoliko godina proučavao “istoriju umetnosti, potom psihologiju”, da bi se onda potpuno posvetio pisanju, isprva za film, 1960. godine. “Bio je opsednut radom, pisanjem”, kaže Ljiljana. Upoznala ga je neposredno nakon zatvora u njegovom stanu u Malajničkoj ulici broj 7 u Beogradu, dok je “igrao poker s prijateljem”. Na toj kući sada se nalazi ploča s podsećanjem na njega.
Komunistički režim ga je i posle zatvora smatrao nepoželjnim, odlažući i sprečavajući objavljivanje njegovih dela. Kada mu je to dozlogrdilo, preselio se 1971. u Englesku. U Beograd se vratio da učestvuje u obaranju komunizma u Jugoslaviji i pridružio se grupi disidenata kojoj su pripadali Vojislav Koštunica, kasnije predsednik Jugoslavije, i Zoran Đinđić, potonji srpski premijer, ubijen u martu 2003. Februara 1990. godine njih trojica su osnovala Demokratsku stranku. Na osnivačkoj konvenciji Pekić je poručio komunistima pred njihov sunovrat: “Ako sistem nema moralnih osnova, principa ili zakona pred kojima smo svi jednaki, prestaje da bude legitiman.”
Četiri meseca kasnije učestvovao je u demonstracijama protiv vladavine bivših komunista Slobodana Miloševića i bio povređen u intervenciji policije. Umro je 1992. od raka pluća.
Dejvid Bajnder
Prevod sa engleskog: Ana Ješić
