Žene u nauci od Arhimeda do Ajnštajna

01.05.14

Glasnik Etnografskog instituta SANU

U skoro četiri milenijuma dugoj istoriji nauke žene su prisutne od samih početaka, ali se njihova imena, sem u uskom krugu istoričara nauke, retko pominju. Sve do početka 20. veka one su bile u senci svojih muževa, očeva ili braće, a mnoge od njih zauvek će ostati nepoznate.
Vek koji je započeo pre više od jedne decenije sve više pobuđuje promišljanje o temama koje su veoma dugo bile u zapećku. U skladu sa pomenutim, žene postaju aktuelna tema većine istraživača. Inače, u vekovima koji su za nama, žene su često proučavane samo „u prolazu“. Osim toga, one su gotovo uvek bile sputavane i osporavane na naučnom polju, i u istom trenutku više puta smatrane inferiornim, a time i potisnute u moru primarnijih tema. Naravno, žene nikada nisu odustajale i istrajno su koračale krčeći sebi i budućim generacijama naučni put, čak i u trenucima kada je njihov rad bio rizičan i preispitivan. Međutim, ma koliko da je radni angažman bio dosledan, inspirisan ambicioznošću i velikim odricanjem, on nije bio na pravi način zapažen, zapravo – vrednovan. Čini se da je tek 21. vek otvorio vrata za spoznavanje, kao i otkrivanje angažmana žena na svim naučnim poljima. Pomenutoj temi eksplicitno pristupa Dragana Popović u knjizi Žene u nauci: od Arhimeda do Ajnštajna.
Strukturno podeljena na dvanaest tematskih celina [21–148] (Antičko doba: ukras neba i veštica iz Tesalije; U senci manastirskih zidina; Italijanski paradoks; Nauka u salonu: žene u predvorju naučne revolucije; Astronomija i matematika kao ženski prostor; Medicina, hemija i biologija: pčelice, cveće i eliksiri; Od privatnog ka javnom: psihoanalitičarke, sociološkinje i antropološkinje; Izumiteljke: od korseta do brisača za automobile; Na vrhu: nobelovske kontroverze; Ne/ispravljene nepravde; Saradnja u nauci: problem dva tela; O drugima: Kina, Indija, Japan), smeštenih nakon Predgovora [9–10], We delight in physics [11–12], Prologa [13–14], Uvoda [15–20], a pre Epiloga I [149–156] i Epiloga II [157–161], sa posebnim osvrtom na prisutnost žena u radu Beogradskog univerziteta [161–162] (Studija slučaja: Univerzitet u Beogradu), kao i na ulogu i doprinos žena na polju prirodnih nauka [163–164] (Fizika kao paradigma), monografija Dragane Popović na nešto više od stotinu šezdeset stranica, pretežno ilustrovanih crnobelim fotografijama, zaokružena spiskom Literature [165–178], otkriva prisutnost žena u akademskoj sredini.
O napisanoj knjizi, autorka u Predgovoru piše: „Ova knjiga je nastala kao rezultat dugogodišnjeg predavačkog rada na kursevima Žene i nauka (...). Ona je trebalo da na ovim prostorima otvori mnoga do sada nepostavljena pitanja o položaju i doprinosu žena naučnim istraživanjima i otkrićima, položaju nauke u društvu u istorijskom kontekstu i s aspekta roda i pozicija moći, a pre svega da uvede u javni prostor imena mnogih žena koja su zaboravljena ili izgubljena (...). Izbor studija slučaja skoro da nije bio lični izbor, već legitiman zahtev doprinosa koje su izabrane naučnice ostavile u istoriji nauke“.
Tekst koji sledi posle Predgovora naslovljen je citatom Denisa Vilkinsona: We delight in physics, ili The labour we delight in physics pain („Posao drag je trud za isceljenje“). Svrha teksta je razbijanje predrasuda da devojke imaju manje sklonosti ka studiranju prirodnih nauka od mladića. U prilog tome autorka konstatuje: „Verujem da je najznačajniji faktor koji odvraća devojke od studiranja i bavljenja fizikom tradicija i njene posledice po obrazovni sistem“.
Danski gradić Roskilde, mesto gde je sve počelo, nalazi svoje mesto u Prologu. Pomenuti tekst ima za cilj da otkrije korene autorkinog interesovanja za položaj žena u srpskoj nauci. Naime, u Roskildeu se održavala međunarodna konferencija koja je spojila Draganu Popović sa američkom filozofkinjom i feministkinjom Šilom Tobijas, koja je uticala na proučavanje žena. Nakon povratka iz Roskildea, autorka je održala svoje prvo predavanje o ženama u nauci, uradila prvo istraživanje i počela svoje dvadesetogodišnje putovanje u nepoznato. I kako sama navodi: „Jedan deo tog putovanja završava se ovom knjigom.“
„Tek odnedavno žene naučnice i inovatorke našle su svoje mesto u leksikonima nauke i antologijama (...). Međutim, u mnogim popularnim tekstovima objavljenim na ovim prostorima do kraja 20. veka (...) žene se ne pominju ili se pominju (...) kao supruge i majke.“ Citiranim tekstom autorka ispisuje Uvod: Pratilje u istoriji naučnih otkrića i upoznaje nas sa ženama u istoriji nauke i civilizacije, te sa njihovim nezasluženim zapostavljanjem u naučnom i akademskom prostoru od antike do današnjih dana. Na osnovu podataka saznajemo da je na kraju 20. veka u najrazvijenijim liberalnim zapadnim sistemima (Francuska, Engleska, Švedska, Nemačka, SAD, Kanada) nešto više od 12% žena dobilo zvanje doktora fizičkih nauka, dok je u ekonomski manje razvijenim društvima (Japan, Kina) pomenuto zvanje imalo čak 40% žena.
Antičko doba: ukras neba i veštica iz Tesalije jeste prva tematska celina [21–29], u kojoj se autorka posvećuje ženama antike i njihovim delima. Ukras neba je, zapravo, sinonim za prvu pesnikinju i sveštenicu boginje Meseca – Enheduanu, ćerku kralja Sargona Akadskog, vladara Mesopotamije i osnivača saragonske dinastije. Njeno ime je zabeleženo među prvima u istoriji naučnih otkrića zapadne civilizacije. Antička Grčka, kao kolevka evropske nauke, takođe je bila prava riznica učenih žena (Aglaonika, Diotima, Hiparhija, Lastenija, Teano i Temista), koje su se bavile filozofijom prirode i obrazovale u Pitagorejskom bratstvu.
Druga tematska celina, U senci manastirskih zidina [31–34], posvećena je ženama koje su se ostvarile kao monahinje (Herad iz Alzasa), kaluđerice (Ines de la Kruz) igumanije (Hildegard iz Bingena), ali i manastirima u funkciji obrazovanja devojaka i žena iz bogatih porodica. Autorka u pomenutoj celini govori o pojavi prvih univerziteta u 11. i 12. veku, u Bolonji, Parizu, Oksfordu i Kembridžu. Osim toga, informiše nas o postojanju obrazovanih žena u derviškim školama u Turskoj u 13. veku, kao i o njihovom angažmanu u formiranju islamskih obrazovnih institucija. Zatim, autorka piše i o Ani Komnin, ćerki vizantijskog cara Alekseja Komnina, koja se istakla na polju medicine, kao upravnica carske bolnice.
Italijanski paradoks [35–42] predstavlja treću celinu knjige. Na nekoliko stranica, autorka se potrudila da istakne značaj Italije u domenu obrazovanja od 9. do 15. veka i da prikaže značajne žene Apeninskog poluostrva (Rebeka de Kuarna, prva žena hirurg, Marija Inkarnata, Tomazina de Matio, Aleksandra Đilijana i dr.), kao i da nas informiše o univerzitetima u Italiji koji su pružali ženama mogućnost da studiraju, brane doktorske teze i budu predavači. Nasuprot tome, u Francuskoj žene sve do početka 19. veka nisu mogle da se obrazuju na polju medicine. Autorka u posebnom paragrafu piše o doprinosu žena (Laura Basi, Elena Piskopija, Ana Morandi Mancolini i dr.) na polju prirodnih nauka u Italiji i Francuskoj.
U četvrtoj tematskoj celini – Nauka u salonu: žene u predvorju naučne revolucije [43–50] – Dragana Popović opisuje šesnaesti vek, u kome se istraživanje obavlja uz pomoć mikroskopa i teleskopa, a povrh svega dolazi i do formiranja većeg broja naučnih disciplina iz filozofije prirode. Žene počinju da se obrazuju u privatnim školama ili uz kućne učitelje. Osim toga, u Engleskoj i Francuskoj žene iz aristokratskih porodica (Emili di Šatle Lomon), dvorske dame (Margaret Kevendiš), kao i supruge uticajnih ličnosti (En Konvej), pokazuju sve veće interesovanje za nauku, a naučna zajednica sve više vrednuje njihov rad..
Sledeća tematska celina, Astronomija i matematika kao ženski prostor [58–68], otkriva značajna imena žena na pomenutim poljima. Najpoznatija žena u oblasti astronomije u Evropi u 18. veku bila je Karolina Heršel iz Hanovera. U Engleskoj su veliki doprinos razvoju astronomije dale Margaret Hagins i Meri Adele Blag, a Sesilija Pejn Gapoškin je 1925. godine postala prva žena sa doktoratom iz astronomije na Univerzitetu Harvard. Takođe su i 18. i 19. vek iznedrili čitavu školu žena na matematičkom polju (Marija Gaetana Anjezi, Emili di Šatle Lomon, Sofi Žermen, Sofija Kovalevska), ali je Emi Neter obeležila kraj 19. i početak 20. veka.
Najobimnija tematska celina, šesta po redu – Medicina, Hemija i biologija: pčelice, cveće i eliksiri [69–81], otkriva najznačajnija imena žena iz oblasti prirodnih nauka, koja datiraju iz vremena najstarijih civilizacija. Prva žena u istoriji medicine pominje se još u drevnom Egiptu, pod imenom Merit Pta. Inače, prva medicinska škola u Evropi otvorena je u 9. veku u Italiji. Doroteja Erksleben je bila prva žena u Nemačkoj koja je dobila diplomu iz medicine. U Americi, 1849. godine, Elizabet Blekvel je postala prva žena SAD-a sa diplomom iz oblasti medicine, a Neti Stivens je jedna od prvih žena sa doktoratom u oblasti citogenetike. U oblasti industrijske hemije i geologije, u prvim decenijama 20. veka, istakle su se: Mej Sibila Lesli, Marija Matilda Ogilvi Gordon i Ketrin Alis Rejzen.
Tematska celina naslovljena sa Od privatnog ka javnom: psihoanalitičarke, sociološkinje i antropološkinje [87–92] upoznaje nas sa Anom Frojd i Helen Dojč. Sedma tematska celina sadrži i podatke o početku rada prve čikaške ženske sociološke škole, s kraja 19. i s početka 20. veka, koja je poznata po postavljanju teorijskih i metodoloških temelja savremene sociologije. Inače, prva Amerikanka koja je dobila Nobelovu nagradu bila je sociološkinja Džejn Adams. Rut Benedikt je ime žene koja je na Kolumbija univerzitetu odbranila doktorat iz antropologije i postala poznata po istraživanju kulture američkih Indijanaca.
Osma tematska celina obrađuje Izumiteljke: od korseta do brisača za automobile [93–100]. Iz pomenutog poglavlja saznajemo da je Evropa u odnosu na Ameriku zaostajala po broju izumiteljki. Na spisku pronalazača tzv. „muških pronalazaka“ nalazi se asirska kraljica Semiramida, koja je u 9. veku p. n. e. dala veliki doprinos izgradnji kanala i tunela ispod Eufrata. Ratnu sekiru je oko 1200. godine p. n. e. izumela amazonska kraljica Pentesilea. Ne treba zaboraviti ni Izabelu Kunio, koja se, kao partnerka svoga brata, dokazala u otkrivanju tehnike rezbarenja drveta.
Na vrhu: nobelovske kontroverze [101–122] jeste nova tematska celina, koja otkriva imena žena nagrađenih Nobelovom nagradom. Osim toga, saznajemo da je, od ukupnog broja Nobelovaca, do sada samo 41. žena dobitnica ove nagrade, kao i da su 762. nagrade dodeljene muškarcima. Ono što ohrabruje jeste saznanje da je među najstarijim živim dobitnicima ovog prestižnog priznanja upravo žena – Rita Levi Montalčini, koja je 2009. godine napunila sto godina. Veoma značajne informacije autorka donosi o životnom i istraživačkom putu čuvenog bračnog para Kiri, kao i o ostalim dobitnicama Nobelove nagrade (Marija Gepert Mejer, Doroti Kroufut Hodžkin, Barbara Maklintok, Tereza Kori, Rita Levi Montalčini, Gertruda Bel Elion, Linda Bak, San Lan Vu).
Životni put Lize Majtner dobio je zasluženo mesto u tematskoj celini Ne/ispravljene nepravde [123– 132]. Naime, austrijska fizičarka jevrejskog porekla zasigurno je, pored Marije Kiri, najpoznatija žena u istoriji fizike, sa briljantnom univerzitetskom karijerom. Godine 1912. postala je prva žena istraživač u Pruskoj, i to u 34. godini, a zatim i saradnica u Institutu za hemiju. Posle Velikog rata je izabrana za prvu ženu docenta na univerzitetima u Pruskoj, a ubrzo je postala i prva žena profesor na Univerzitetu u Nemačkoj. Inače, po njoj je sto deveti element u periodnom sistemu nazvan meitnerium. Autorka posvećuje pažnju i ženama koje su ostvarile izuzetan doprinos na polju fizike (atomske i nuklearne) i hemije.
Kakav je doprinos kreativnih parova u nauci, te da li se ideja može spojiti sa emocijom i dobiti odličan rezultat, saznajemo u jedanaestoj tematskoj celini – Saradnja u nauci: problem dva tela [133–142]. Autorka o ovoj vrsti saradnje promišlja: „U timskom radu teško je odrediti pojedinačne doprinose, a posebno kada su članovi tima i u nekim drugim vezama, sem profesionalnih.“ Na osnovu rekonstruisanog života bračnog para Ajnštajn – Marić nakon 1905. godine, saznajemo sledeće: „Ajnštajn (...) za njega je Mileva bila samo teret, služavka koju ne može da otpusti. Postavio joj je niz uslova (...) da bi ostali formalno u braku: da se stara o njegovom rublju i obrocima, ali da se odrekne bilo kakvog ličnog odnosa, da ne očekuje od njega ljubav, da odgovara samo kada joj se on obrati, da bude sa njim u prostoriji samo kada joj on to dozvoli.“
O drugima: Kina, Indija, Japan [143–148] je poslednja tematska celina u monografiji, posvećena naučnicama Istoka. U pomenutom tekstu, autorka nas informiše o najvećem prosperitetu Indije na polju obrazovanja u vreme britanske uprave. Zapravo, do 1894. godine je u Indiji osnovano više od 620 ženskih škola. Vreme progresa za Indiju je upravo vreme dominacije kraljice Viktorije u Indiji, kada je otvorena i prva medicinska škola. Osim navedenog, nekoliko paragrafa autorka posvećuje Japanu i Kini.
„Kroz istoriju, borba žena za ravnopravno učešće u nauci i akademskom prostoru pre svega je bila borba za pravo na jednako obrazovanje. U Evropi je ova borba počela krajem 18. veka, i nastavila se u 19. veku“. Navedenim citatom Dragana Popović ispisuje Epilog 1: Na pragu trećeg milenijuma. Svojim istraživanjem autorka je uspela da pokaže da je u istoriji nauke bilo istaknutih žena, kao i da su one najčešće bile izuzetak od pravila da je „nauka muški posao.“
Epilog 2: Nauka, rod i moć: Srbija nekad i sad, koji je ispisan na poslednjim stranicama knjige, Dragana Popović posvećuje zaboravljenim, a izuzetno značajnim ženama u srpskoj istoriji. Na vrhu spisku je prva novinarka Srbije – Maga Magazinov (1882–1968). Otkriće 20. veka predstavlja i Ksenija Atanasijević (1894–1981), prva žena doktor nauka u Jugoslaviji i prva docentkinja na Univerzitetu u Beogradu. Naravno, nikako ne treba zaboraviti ni prvu lekarku u Srbiji – Dragu Ljočić (1855–1926).
Završavajući svoju istraživačku studiju, Dragana Popović piše:
„Žene su u privatnoj sferi održale tradicionalnu ulogu stuba porodice. Birale su uvek manje zahtevne profesije, uglavnom predavačke, retko su bile na pozicijama moći... Šta će se desiti u periodu koji je pred nama, u kome se očigledno nastavlja trend odlivanja mozgova, posebno iz prirodnih i tehničkih nauka, kao i pad interesovanja mladih za ove discipline... ostaje da se vidi.“
Vredne pomena jesu i recenzije, ispisane na korici knjige, Biljane Dojčinović, Ljubinke Trgovčević Mitrović i Daše Duhaček. Na osnovu prezentovane sadržine, autorki se može uputiti pohvala i odati priznanje za istrajno i dosledno sprovedeno istraživanje, kao i za trud uložen u prikupljanje, objedinjavanje i publikovanje dragocenih podataka. Osim toga, knjiga Žene u nauci: od Arhimeda do Ajnštajna predstavlja dobru smernicu za još detaljnije prikupljanje i otkrivanje neistraženih podataka o ženama u nauci. Takođe, smatramo da bi ova studija mogla biti i knjiga „opomene“ i „pobude“ samim ženama u domenu većeg angažovanja na polju istraživanja, kao i stručnog usavršavanja u nauci. Nadamo se da će Srbija za koju godinu uspeti da iznedri još neku Magu, Kseniju ili Dragu, i da time potvrdi da je prisutnost žena na polju nauke i naučnog doprinosa opravdana.
Milena Žikić

02.12.12 Večernje novosti

Knjiga "Žene u nauci" otkriva kako je lepši pol osvojio prostor namenjen muškarcima. Aristotel žene smatrao deformisanim muškarcima. Ćerka slavnog Bajrona doprinela razvoju informatike. Ana Frojd ostala u očevoj senci

ŠETNjA

kroz istoriju pokazuje da su žene, ma koliko talentovane bile, teško mogle da se istaknu u nekoj naučnoj oblasti. Ipak, genijalni umovi Hipatije, Marije Kiri, Mileve Marić Ajnštajn nisu mogli da ostanu anonimni.
U knjizi "Žene u nauci: od Arhimeda do Ajnštajna", objavljenoj u "Službenom glasniku", dr Dragana Popović, profesorka biofizike na Veterinarskom fakultetu i dugogodišnja koordinatorka Centra za ženske studije, piše kako su neke žene kroz vekove osvajale prostor namenjen muškarcima da bi tek odnedavno našle svoje mesto u leksikonima nauke.
Prva žena čije je ime zabeleženo u istoriji naučnih otkrića jeste Enheduana (2285-2250. p.n.e), ćerka kralja Mesopotamije i osnivača sargonske dinastije. "Ukras neba", kako su je zvali, bavila se filozofijom prirode i astronomijom. Od njenih radova, nažalost, ostali su samo prevodi pesama i reljef sa imenom.
U starom Egiptu žene su mogle da stiču imovinu nasleđem i da njom raspolažu, kao i da sklapaju ugovore o braku i razvodu. Ta prava su im omogućavala da se obrazuju, pre svega u oblastima matematike i astronomije, a neke od njih su se bavile isceliteljstvom i medicinom. Izvesna Kleopatra je ostavila prvi rukopis o kozmetici, koji su kasnije, kaže Popovićeva, neki nepravedno pripisali čuvenoj istoimenoj kraljici.
I u drevnoj Indiji žene su proučavale prirodne nauke i filozofiju. U Vavilonu je živela Tapeti Belatikalim alhemičarka koja je razvila uspešnu proizvodnju parfema. Kineska carica Ši Don (oko 105. p.n.e) zajedno sa svojim dvorjaninom Cai Lunom razvila je prvu tehnologiju dobijanja papira od kore drveta, a skoro dve hiljade godina pre toga druga vladarka Si Ling Či otkrila je postupak dobijanja svile.
Kolevka evropske nauke, antička Grčka beleži imena mnogih žena koje su se bavile filozofijom prirode: Aglaonika, Hiparhija, Teano i Temista, koju su zvali "ženski Solon". Saznanja o njima stigla su posredno, preko Platonovih radova. Tih godina Tales iz Mileta, matematičar i filozof prirode, međutim, govorio je da je zahvalan sudbini iz tri razloga: "prvo što sam se rodio kao čovek, a ne kao životinja, zatim kao muškarac, a ne kao žena i treće kao Grk, a ne Barbarin." Zanimljivo je da je i Aristotel smatrao da su žene inferiorne i smatrao ih je deformisanim muškarcima.

NOBELOVKE

NOBELOVU nagradu, simbol najvećih naučničkih otkrića, do sada je dobilo 46 žena i 762 muškarca. Svega pet žena je dobilo ovu nagradu za tzv. tvrde nauke: za fiziku Marija Kiri i Marija Gepert Mejer, za hemiju - Marija Kiri, Irena Žolio Kiri, Doroti Hodžkin i Ejda Jonat. Deset žena je nagrađeno za fiziologiju i medicinu, jedna za ekonomiju, dok je najviše dobitnica za književnost i mir. Zanimljivo je da je najstarija dobitnica Nobelove nagrade, Rita Levi Montalčini, 2009. napunila sto godina i - još uvek je profesionalno aktivna.
Pitagorina učenica i supruga Teano, posle njegove smrti je sa njihovim ćerkama prenosila njegovo učenje širom Grčke i Egipta i tako postavila temelje Aleksandrijske škole. I u Platonovoj akademiji bilo je žena. Aglaonika (oko 200. p.n.e.) je među prvim astronomima predvidela i izračunala pomračenje meseca, zbog čega su je nazvali vešticom iz Tesalije.
Poseban deo knjige posvećen je Hipatiji, romantičnoj figuri u istoriji nauke. Autorka piše i o Margaret Kevendiš (1623-1673), vojvotkinji od Njukasla i dvorskoj dami na dvoru Čarlsa Prvog. U svom delu "Razmatranja o eksperimentalnoj filozofiji" iznela je svoju teoriju o atomima. Sa druge strane Lamanša živela je markiza Emili di Šatle Lomon, poznata kao ledi Njutn, bliska prijateljica Voltera i Fridriha Velikog. Napisala je "Elemente Njutnove filozofije" i prevela njegove "Principe", a za svoj rad o prirodi vatre samouka astronomkinja i matematičarka dobila je nagradu Francuske akademije nauka.
Među "damama iz salona" je i Ejdi Lavlejs Bajron, koja je svojim radovima značajno doprinela razvoju informatike. Nikada nije upoznala čuvenog oca, koji je napustio nju i majku neposredno posle njenog rođenja, ali je, kako kažu, nasledila njegovu originalnost i nekonvencionalnost.
Astronomija je tih godina bila porodični posao koji zahteva strpljenje, duga osmatranja noćnog neba i ozbiljne proračune, pa su mnoge žene imale znanja o njoj. Navodno je Celzijus izjavio da mu se čini da je sudbina svih astronoma da imaju učene sestre. Prva žena u istoriji moderne astronomije je Sofija Brahe, desna ruka svoga brata Tiha Brahea. Njihova zajednička osmatranja omogućila su Kepleru da izvede proračune o putanjama planeta. Najpoznatija astronomkinja u 18. veku u Evropi bila je Karolina Heršel iz Hanovera. Ona je napustila karijeru operske pevačice i pridružila se braći Vilijamu i Aleksandru u astronomskim istraživanjima. Sama je otkrila osam kometa.
Tih godina žene su počele profesionalno da se bave matematikom, a svakako najpoznatija žena u istoriji matematike je Ruskinja Sofija Vasiljevna Kovalevska. Pošto joj roditelji nisu dozvolili da studira u Nemačkoj, jer u Rusiji u to doba nije mogla, udala se i sa mužem Vladimirom emigrirala. Bio je to jedan od mnogobrojnih brakova iz računa, ali zahvaljujući tome matematika je najviše profitirala. Bila je prva žena profesor i član Akademije nauka u Sankt Peterburgu, a po njoj su dobili ime jedan krater na Mesecu i jedan asteroid.
Popovićeva kao primer višestruke diskriminacije uzima Jevrejku Emili Neter, koja je bila diskriminisana po polu, nacionalnosti i političkim stavovima. Uspela je, ipak, da da značajan doprinos osnovi Ajnštajnove opšte teorije relativnosti, a ostavila je značajne radove iz teorije grupa i algebre.
Marija Sibila Merjen, prva žena entomolog, svoje interesovanje za nauku razvila je crtajući cvetne dezene za svilene tkanine. Kasnije je opisala životni ciklus insekata, a njeni originalni crteži sačuvani su zahvaljujući njenoj ćerki Doroteji. Sličan "naučni put" prošle su i Madlen Frans Baspor, ilustratorka kraljevskih vrtova i En Vorsli Rasel, čiji se crteži gljiva i danas nalaze u Britanskom muzeju.
Zanimljiva je životna priča Žan Vilpre Pauer, koja je u Pariz došla da izuči krojački zanat, ali je upoznala bogatog trgovca Džejmsa Pauera, udala se i preselila na Siciliju. Ćerka obućara i samouka zoološkinja konstruisala je tri akvarijuma za proučavanje morskih životinja. Ana Frojd ostala je u senci svoga oca Sigmunda, ali se danas smatra osnivačem dečje psihoanalize.
Žene se nisu bavile samo teorijom, prevođenjem i komentarisanjem naučnih otkrića. Osmislile su brojne naučničke instrumente, podmornički teleskop i lampe, korset, prototip mašine za pranje rublja, kompjuterske jezike...
Kao paradigmu ženskog uspeha u nauci, Popovićeva navodi Mariju Kiri, koja je nesumnjivo najslavnija naučnica na svetu. I pored toga što je za svoj rad nagrađena Nobelom, njena ćerka Irena Žolio Kiri ostala je u senci slavnih roditelja. Nezaobilazna tema i u ovoj knjizi je doprinos Mileve Marić Ajnštajn u naučnom radu njenog supruga Alberta. Tu (ne)rešenu zagonetku autorka objašnjava:
- Zašto nikada nije tražila priznanje za hipotetički zajednički rad, može se razumeti iz pisma koje je Mileva pisala svojim drugaricama još na početku veze sa Ajnštajnom:naivno je verovala da su njih dvoje "ejn stejn" ("jedan kamen")...

Dragana MATOVIĆ