Uvod u kulturnu politiku

27.08.06 Pobjeda

Kultura je postala jedana od najvažnijih preokupacija savremenih evropskih država, postajući vrijednosni prostor preko kojeg država osvaja veći međunarodni rejting

Kulturna politika kao nova oblast istraživanja politike, naučno je nedovoljno osvjetljena, zato sa zadovoljstvom ukazujemo na novu knjigu profesora Branka Prnjata, jednog od pionira i još uvijek malobrojnih istraživača u domenu teorije kulturne politike. Knjiga Uvod u kulturnu politiku, došla je kao nastavak knjige Kulturna politika, istog autora, koja je decenijama korištena kao osnovni uybenik, ali i kao referentno štivo u pravljenju državnih kulturnih politika, koje su u dogovoru sa Savjetom Evrope, tokom 90 tih, uradile bivše jugoslovenske republike.
Iako je interesovanje državne politike za kulturu bilo prepoznatljivo već prilikom stvaranja prvih država, istraživanja u domenu kulturne politike su relativno novijeg datuma. Inicijativu za ova istraživanja dale su dvije značajne sesije UNESKOA, prva održana u Monaku, 1967.godine, i druga, održana u Meksiku 1982.godine. Prateći promjene koje su se dešavale na planu cjelokupnosti društvenih kretanja, a samim tim i promjena na relaciji politika - kultura, učesnici skupova su definisali pojmove kulturne politike i kulture, na osnovu kojih su, kasnije, osmišljavani prvi moderni koncepti i ostvarivane kulturne politike velikog broja država.Umjesto uvoda knjiga počinje temom, vječitom dilemom – odnosom države i slobode.. Ta nepresušna igra pomjeranja granica moći ove dvije kategorije, stvara ukupnu istoriju, ali se na polju kulture njihov odnos najjasnije prepoznaje. Svaka vladajuća elita, od prvih grčkih država do danas je, prepoznajući značaj kulture za sopstvenu stabilnost, nastojala da kulturu podredi svojim parcijalnim interesima, ali da to bude što manje prepoznatljivo, odnosno da bude prepoznato kao opšta vrijednost. Prve kulturne politike prepoznajemo kao autoritarne, a promjene u pravcu liberalne koncepcije dešavale su se silom društvenih promjena, protokom dugog istorijskog vremena. »U našoj državi neće biti potrebni instrumenti sa mnogo žica«, smatra Platon, pa iako dodaje »da bolji uvijek treba da vladaju gorima, a viši nižima«, takvo određenje danas čitamo kao prvi autoritarni koncept državne kulturne politike. Stavljajući u isti red odredbe o pjesničkoj slobodi i ratnoj službi, Platon pokazuje da je za opstanak države jednako važna funkcija obrazovanja njenih građana putem umjetnosti, kao i funkcija odbrane njenog integriteta od spoljnih opasnosti. Platonov predlog da niko ne smije da izvede pjesmu koju nisu prethodno odobrili čuvari zakona i o njoj ij odluku – očuvao se dvadeset vjekova, dok pred engleskim parlamentom, sredinom 17. vijeka Yon Milton nije izvrgnuo ruglu postojeći zakon o slobodi štampe. Dosljedno poštovanje zakona po kome se nijedna knjiga, ili novina ne mogu štampati dok to ne odobri cenzor, rekao je Milton, dovešće do sputavanja istine, a samim tim do obezvrđivanja nauke, navodeći kao primer Španiju i Italiju, u kojima inkvizicija nije život učinila boljim. Posao cenzora sastojaće se u neprekidnom iščitavanju tuđih tekstova, a to neće raditi neko »ko iole cijeni svoje vrijeme«, što znači da će posao cenzora obavljati samo »neznalice, nasilnici, podmitljivci ili zlikovci«, zaključuje Milton.Stvaranjem građanske države preovlađuje težnja ka stvaranju liberalnog koncepta državne kulturne politike, koja opet u zavisnosti od konkretnih istorijsko-političkih uslova poprima različite oblike, pa se prepoznaju različiti modeli savremenih kulturnih politika. Predstavljajući koncept moderne kulturne politike, prof. Prnjat se zalaže za kulturnu politiku kao sintezu postojećih civilizacijskih vrijednosti, koja u svojoj ambicioznoj viziji mora da da odgovor na pitanje – kakvo društvo želi da ostvari, na koji način i sa kojim sredstvima. Kroz komparativno istraživanje savremenih kulturnih politika evropskog prostora, prepoznate su i označene promjene i pojmovi koji su osobenosti takvih modela. Pojašnjeni su pojmovi savremenih kulturnih akcija, procesi kulturne demokratije i demokratizacije kulture, odnos kulturne politike prema umjetničkom činu, ali i način na koji kulturna politika stimuliše, odnosno destimuliše stvaralački čin, značaj nagrađivanja u kulturi, kao i fenomen modernog državnog umjetnika. Cenzura, najmoćnije represivno sredstvo kulturne politike prikazana je kroz promjene koje su donijele istorijske okolnosti, kao i kroz odnos cenzure i stvaralaštva u oblasti filma, pozorišta i književnosti.
Savremena evropska istraživanja, prikazana u knjizi, pokazuju da je kultura snažno integrisana u društveni život, da je postala činilac ekonomskog razvoja, kao i razvoja političke demokratije, ljudskih prava i sloboda, postajući nezamenljivi činilac kvalitetnijeg življenja. Kultura je postala jedana od najvažnijih preokupacija savremenih evropskih država, postajući vrijednosni prostor preko kojeg država osvaja veći međunarodni rejting. Moda, muzika, arhitektura, film, obrazovanje, književnost, slikarstvo, štampa – mnogo više doprinose međunarodnoj reputaciji zemlje od deklarativnih izjava i zvaničnih akcija političke vlasti. Kulturna politika, kao dio ukupnog političkog planiranja se zato prihvata kao otvorena knjiga, kao raspon alternativa u pružanju odgovora na izazove stvarnosti. Svaka država će zato na osnovu svog materijalnog i demokratskog potencijala stvarati takvu kulturnu politiku, koja će biti rješenje na izazove vremena koje dolazi. Polje kulture je široko – od svakodnevice do stvaranja kolektivne svijesti, pa iako ima osnovu u postojećoj realnosti validna kulturna politika, kao dio ukupnog planiranja politke, svojim programom kreira, prvenstveno, budućnost državnog sistema.

Uvod u kulturnu politiku je jedna od rijetkih knjiga koja donosi uvid u dostignuća savremenih istraživanja na ovu temu, postajući tako nezaobilazan uybenik za sve one koji se bave istraživanjem odnosa politike i kulture.

Globalno i nacionalno

Monopol u kulturi, kao vječita sjenka državne kulturne politike, u novim tehnološkim uslovima dobija nove, manje prepoznatljive, ali zato mnogo snažnije obrise. Presudnu ulogu ima korporacija koja stvara kulturni proizvod u ogromnim količinama i na ogromnom prostoru i kao takva je u mogućnosti » da ubijedi ogroman broj ljudi da je to što nudi ono što oni žele da vide, kupe ili slušaju, koja zna kako da transformiše sve te pojedinačne proizvode u iskustvo«, a pitanje vrednovanja sadržaja postaje manje važno. Orijentacija savremenih komunikacionih i kulturnih sistema, koji svoju moć zasnivaju na brisanju nacionalnih identiteta, otvaraju jedno novo, vrlo važno pitanje na koje treba da daju odgovor kulturne politike savremenih država - odnos globalnog i nacionalnog.

Branka Doknić

27.07.06 Blic

Nedavno objavljena studija profesora Branka Prnjata „Uvod u kulturnu politiku“ („Stylos“) bavi se i složenim pitanjem da li će ljudi u uslovima globalnog poretka moći da odlučuju o svom identitetu i kulturi. Govoreći za „Blic“ o knjizi kao i problemu šire uzev, kaže: „Svako potiskivanje i marginalizovanje kulture, a mi to činimo, dovodi do nesagledivih negativnih posledica za sve relevantne društvene ciljeve. Nije nikakva tajna da čak i tamo gde su putevi za politiku teško prohodni vrhunska umetnost će naći svoj put.“ Naša gotovo nepostojeća kulturna politika i naše neobraćanje pažnje na to će nam, po oceni mnogih, „doći glave“. No, po profesoru Prnjatu, uvek se nešto može učiniti. „Pre svega, potrebno je zaustaviti napredovanje nekulture, primitivizma, nepismenosti kao i sunovrat kulturnih vrednosti. Deo rešenje leži samo u okretanju pravim kulturnim vrednostima, ulaganju u njih, negovanju. Uloga medija je tu ogromna. Gde bi nam kraj bio kada bismo se, od medija pa nadalje, držali kulture barem upola kao što se držimo estrade.“

T. Nj.

02.06.06 Danas

Promocija knjige "Uvod u kulturnu politiku" dr Branka Prnjata, profesora u penziji Fakulteta političkih nauka, predstavljena je juče na tribini u Zavodu za proučavanje kulturnog razvitka, kao pokušaj da se ova tema vrati na dnevni red javnih razgovora - pošto se od projekata izrade strategije kulturnog razvoja i pokretanja široke debate o modelima kulturne politike, iz perioda nakon oktobarskih promena 2000, u aktuelnom sazivu Ministarstva kulture, čini se, sasvim odustalo. Nekadašnji šef Katedre za novinarstvo i političku sociologiju, utemeljivač predmeta Kulturna politika na osnovnim i poslediplomskim studijama, profesor dr Branko Prnjat pružio je ovom knjigom nov udžbenik u kom se bavi istorijskim utemljenjem, različitim modelima, sredstvima i ciljevima kulturne politike. U posebnim poglavljima obrađene su i teme globalnog poretka i kulturnog identiteta, menadžmenta i marketinga u umetničkim delatnostima, kao i savremene evropske kulturne politike.
Iako se u aktuelnim debatama o modelima kulturne politike uglavnom govori o decentralizaciji naspram centralističkog modela, ili liberalnog koncepta tržišno održivih "kreativnih industrija" naspram zaštitničke uloge države - profesor Prnjat, baveći se pitanjem slobode stvaralaštva, u opoziciju dovodi autoritarni i demokratski model kulturne politike. Ovakvom postavkom, čini se, problem promišljanja kulturne politike u Srbiji konačno se dovodi u realne okvire, s obzirom na stepen učešća javnosti u stvaranju kulturne ponude ili raspodeli budžetskih sredstava. Diskreciono pravo ministara finansija i kulture da samostalno odlučuju o finansiranju institucija i projekata, čini aktuelni "model" kulturne politike u Srbiji u osnovi autoritarnim. Posebnu specifičnost, naravno, priredila je ekonomska tranzicija koja bi na citat iz Platona - o (represivnoj) državi u kojoj će se svirati na instrumentima sa manje žica (kako se ne bi svirala muzika koja "kvari" čvrstinu duha) - kojim profesor Prnjat započinje ovu uvodnu studiju kulturnih politika, mogla pružiti drugačiju sliku: novca za drugu žicu zapravo nema.
Srbiji, dakle, tek predstoji borba za primenu demokratskog modela kulturne politike.

Milica Jovanović