Entoni Blant (1907–1983), čija je neverovatna životna priča istoričara umetnosti i dvostrukog špijuna poslužila kao motiv za nekoliko knjiga, rodio se u Bornmutu, u Hempširu. Detinjstvo je proveo u Parizu gde je razvio trajno poštovanje i ljubav za francusku umetnost i arhitekturu kojom će se kasnije prevashodno baviti. Tokom izuzetno bogate i plodne karijere predavao je na univerzitetima u Kembridžu i Londonu, bio direktor čuvenog Kortold instituta i nadzornik zbirke slika engleske kraljice. Napisao je veliki broj radova među kojima se ističu The Art and Architecture in France: 1500–1700 (1954), Nicolas Poussin (1967), Neapolitan Baroque and Rococo Architecture (1975). Pošto su krajem sedamdesetih otkrivene i obelodanjene njegove špijunske aktivnosti u KGB, poslednju deceniju svog života proveo je osramoćen i lišen svih počasti i titula kojima je ranije bio obasipan.
25.12.04 Politika
Vera u čula i dušu
Umetnička teorija u Italiji 1450-1600, Entoni Blant
Umesto debelih prašnjavih tomova sa teško razumljivim tekstovima koji zadaju muke i dobrim poznavaocima latinskog jezika, savremenim čitaocima stoji na raspolaganju neveliko delo Entonija Frederika Blanta „Umetnička teorija u Italiji 1450-1600” u kojem je sadržana esencija svega bitnog što je napisano o umetnosti u vreme visoke renesanse, manirizma i eklekticizma. Blantov kompendijum, podjednako dragocen studentima istorije umetnosti i svakome ko želi da se informiše o teorijama u kojima se često krije ključ za razumevanje umetničkih dela, jer su njihovi autori nastojali da ih slede u praksi , napisan je 1940. godine, ali je tek sada stigao do nas zahvaljujući izdavačkoj kući „Clio” i izvrsnom prevodu Angeline Milosavljević-Ault.
Blant (1907-1983) danas važi za jednog od najvećih istoričara umetnosti 20. veka koji je ostavio dubok trag kao vrhunski znalac francuskog baroka, italijanske renesanse, kao predavač na Kembridžu, direktor Instituta Kortold koji i danas sledi njegov način tumačenja umetnosti ... Ali, iza fasade naučnika koji je tečno govorio pet jezika i važio za najkulturnijeg, najšarmantnijeg pripadnika najviših društvenih krugova Velike Britanije krio se - Blant obaveštajac.
Neki koji žele da umanje njegov značaj za svetsku istoriju umetnosti vole da kažu da je to bila samo maska za špijunski rad ali se, kako vreme prolazi, zaboravlja da je Blant bio jedan iz čuvene „ćelije” ruskih špijuna u Velikoj Britaniji a ostaju njegova dragocena dela kao što je i ova knjiga o umetničkim teorijama 15. i 16. veka.
Teorijska učenja
On je, kao i njegove „kolege”, tokom studija na Kembridžu početkom tridesetih bio zavrbovan da radi za KGB i ostao je veran komunističkim nalogodavcima do početka pedesetih. Ali, za razliku od Kima Filbija, Maklina i Gaja Bardžisa čije su aktivnosti obelodanjene, Blant je ostao pošteđen javne sramote zahvaljujući rodbinskim vezama i bliskosti sa kraljevskom porodicom. Ostao je da se stara o kraljevskim umetničkim kolekcijama koje je značajno uvećao i stručno obradio, i tek je Margaret Tačer imenovala Blanta u Parlamentu kao misterioznog „četvrtog čoveka”. Oduzeta mu je plemićka titula, morao je da se povuče iz javnosti i tri godine docnije je, osramoćen, umro.
Trajno mesto u humanističkom svetu Blantu bi, da nije ništa drugo napisao, obezbedila „Umetnička teorija..” jer je u njoj postigao nešto skoro nemoguće-da objasni umetničke teorije renesansne umetnosti na popularan način. Zanemarujući nagoveštaje novog, humanističkog poimanja sveta pa i umetnosti u 14. veku u Italiji, Blant je odabrao da predstavi teorije renesanse u njenoj najrazvijenijoj formi i manirizma koje su preko eklekticizma vodile kao razvijenom baroku.
Podeljena u devet poglavlja, knjiga obuhvata hronološki teorijska učenja Albertija, Leonarda, Kolone, Filarete, Savonarole, Mikelanđela, grupe manje poznatih autora visoke renesanse, Vazarija, teologa koji su sledili uputstva Tridentskog sabora pri usmeravanju umetnika ka novom poimanju umetnosti u duhu kontrareformacije i, na kraju, učenja poznaih manirista i eklektičara.
Polazeći od umetnika čija teorijska razmatranja istražuje, analizira i predočava Blant nudi čitaocima sliku borbe koja je vođena da se likovna umetnost konačno podigne na nivo „artes liberales” (sedam slobodnih veština rezervisanih za kreativne umove) i oslobodi stigme tehničke veštine za koju su zadužene zanatlije. Kroz teoretske spise renesansni slikari, vajari i arhitekte su pokazivali da su dostojni da uđu među mislioce i pesnike, a da njihova dela dobiju status umetničkih, koja „govore” i duhu a ne samo čulima.
Blant stavlja Leona Batistu Albertija na čelo nove teorijske struje koja traži da delo bude „lepo i verno prirodi”, slepo verujući da će se odabirom najlepših elemenata koji se nalaze u prirodi dobiti vrhunsko umetničko delo, ali zanemarujući bitan elemenat umetničke kreativnosti-imaginaciju.
Najdragocenije poglavlje je ono posvećeno Leonardu da Vinčiju, jer Blantu je pošlo za rukom da na samo nekoliko strana sažme bitne ideje najvećeg renesansnog umetnika koji je sebe doživljavao prevashodno kao naučnika a slikarstvo kao jednu granu nauke. U bezbrojnim Leonardovim beleškama, traktatima i uzgrednim opaskama Blant prepoznaje njegove originalne ideje koje ga izdvajaju od savremenika. Leonardo polazi od direktne opservacije prirode, veruje u čula, zdravo iskustvo, ne dozvoljava idealizaciju i zanima ga pojedinačno i osobeno a ne lepo po sebi; prvi insistira na nužnosti prikazivanja osećanja, „strasti duše”, na ljudskom liku.
Dar neba
Prava bravura je Blantovo tumačenje Mikelanđelovih pogleda na umetnost samo na osnovu analize njegovih soneta, jer tu se najbolje prepoznaje kako je taj genije načinio luk - od divljenja prema lepoti ljudskog tela, koja je odraz božanskog u materijalnom svetu, preko podozrenja prema svemu što je fizičko do prezira prema ovozemaljskoj lepoti i oslanjanja na duh, odnosno inspiraciju koja je dar neba. Da bi se to razumelo dovoljno je pogledati Pijetu sa početka karijere koja se nalazi u crkvi Svetog Petra u Rimu, i Pijetu Rondamini koja je izraz žestoke, mistične lične hrišćanske vere umetnika na kraju života.
Predstavivši ideologe kontrareformacije, Blant se bavi njihovim savetima umetnicima kako da stvaraju „bogougodna” dela; on prepoznaje i neke nove kvalitete koje je povratak religioznim temama doneo umetnosti kroz naglašavanje veličanstvenosti, dostojanstva i spektakla. Pišući o polemikama koje su vođene oko „pristojnosti” Mikelanđelovog „Strašnog suda”, Blant najbolje ilustruje udaljavanje od humanističkih ideja renesanse .
Poslednja poglavlja knjige autor posvećuje poznim maniristima i eklektičarima koji su veoma malo doprineli razvoju umetničkih teorija jer su pažnju posvećivali zanatu i što vernijem kopiranju svega što je već stvoreno. Tumačeći obimni (700 strana) i veoma zamršeni Traktat o umetnosti maniriste Lomaca, autor ga svodi na osnovna načela koja su sledili italijanski umetnici poznog 16. veka - da se na osnovu znanja stečenog izučavanjem dela starih majstora izabrani materijal preobrazi uz pomoć imaginacije i božanskog nadahnuća u delo koje će posedovati stil (maniera), ljupkost i izazivati kod gledaoca plemenita osećanja.
Tako se zatvara krug koji su, svojim vraćanjem prirodi, otvorili veliki mislioci renesanse a otvara se novi u kojem će je barokni majstori ponovo otkriti, ali sada sa novom strašću i furioznošću.
Vera Kondev
