U Bogorodičinom vrtu

09.06.07 Pobjeda

Dr Saša Brajović, docent na Katedri za istoriju umetnosti novog veka Filozofskog fakulteta u Begradu, je svakako najugledniji istraživač zapadnoevropske umjetnosti novog vijeka i njenog uticaja na oblasti jadranske obale i balkanskog zaljeđa u našoj sredini. Ovoj problematici je posvećen i rukopis njene naslovljene knjige, koji predstavlja dopunjenu varijantu njene doktorske teze uspješno odbranjene na Filozofskom fakultetu u Beogradu.
Rukopis dr Saše Brajović podijeljen je na sedamnaest poglavlja, čiji naslovi i redosljed jasno otkrivaju idejnu strukturu rada i svobuhvatnost fenomena koji se izučavaju. U prvom poglavlju obrazlaže se naziv knjige u idejnom, hronološkom, teritorijalnom i konfesionalnom smislu. Baroka Boka se prepoznaje kao Bogorodičin vrt na zemlji, Bogorodičino zemaljsko kraljevstvo. Bogorodici se posvećuju crkve, oltari, slike i skulpture, votivni darovi, poezija, sakralne drame, organizuju hodočašća, procesije i drugi oblici pobožnosti. Prepoznavanje ovako složenog fenomena kao osnovnog predmeta izučavanja neminovno je nametnulo potrebu da se klasični istorijsko-umjetnički metodi dopune novijim rezultatima srodnih disciplina, prije svega istorijske antropologije i istorijske sociologije. Opravdanost ovakvog metodološkog pristupa, koji se u našoj nauci rijetko koristi, porvrdila su uspješna istraživanja u drugim sredinama. Ovako konstituisan metod pružio je autorki mogućnost da u prvi plan svojih istraživanja istakne fenomene kulta, pobožnosti i poštovanja, koji se mođusobno čvrsto prepliću. Time je izbjegnuto monotono nabrajanje spomenika i njihova klasična istoričarsko-umetnička obrada. Odabrani su navjažniji i najtipičniji primjeri koju u potonjim poglavljima u punoj mjeri rasvjetljavaju funkcionisanje pojedinog fenomena u okviru promišljenog sistema Bogorodičingo kulta. Mnogi od navedenih primjera u ranijoj literaturi nisu bili dovoljno poznati, niti adektvatno protumačeni.
Zatim slijedi poglavlje posvećeno prihvatanju i širenju Bogorodičinog kulta od vremena ranog srednjeg vijeka (Starina, dugovječnost, sjedišta i migracije kulta Bogorodice na teritoriji današnjeg Crnogorskog primorja), kao i ono gdje se Venecija prepoznaje kao fomralni uzor za konstituisanje ideje o Boki kao Bogoridičinom kraljevstvu (Boka Kotorska, Venecija i Bogorodica). Zatim slijedi poglavlje Boka Kotorska kao Kraljevstvo Bogorodice, posvećeno teološkim, ideološkim i političkim tumačenjima ideje o Bogorodičinom vrtu kao zemaljskoj slici nebeskog carstva. Peto poglavlje nosi naziv Bogorodičine svete relikvije i slike, gdje se ukazuje na značaj relikvija i svetih slika. Šesto poglavlje novi naziv Humaizam, pjesništvo i marijanska pobožnost u Boki Kotorskoj, gdje se skreće pažnja na djelatnost intelelktualaca koji su popularisali kult Bogorodice. Sedmo poglavlje zove se Tridentski koncil i marijanska pobožnost u Boki Kotorskoj, i u njemu se raspravlja o uticaju Tridentskog koncila i njegovih akata na uobličavanje baroknog kulta Bogorodice. Osmo poglavlje nosi naziv Bokeljske bratovštine i marijanska pobožnost, posvećeno djelatnosti dobrovoljnih gradskih udruženja, koja se u Boki javljaju od 13. vijeka, a organizovana su po ugledu na venecijanska. Deveto poglavlje zove se Religiozni redovi i Bogorodica u Boki Kotorskoj, a posvećeno je djelatnosti dominikanaca, frenjevaca i jezuita u širenju Bogorodičinog proslavljanja. Deseto poglavlje zove se Pojedinci i marijanska pobožnost u Boki Kotorskoj, gdje se analizira pobožnost pojedinaca. Jedanaesto poglavlje nosi naziv Slika Bogorodice kao amblem grada, a posvećeno je čudotvornoj ikoni Gospe od Škrpjela. Dvanaesto poglavlje nosi naziv Hodočašće i sveta Bogorodičina slika, a posvećeno je konstituisanju Gospe od Škrpjela kao najuglednijeg hodočasničkog centra na celom prostoru Crnogorskog primorja. Trinaesto poglavlje nosi naziv Votivni darovi i sveta slika Bogorodice, posvećeno votivima priloženim hramu Gospe od Škrpjela. Četrnaesto poglavlje nosi naziv Bogorodičina slika kao semantički centar skulpturalne i slikane dekoracije hrama, a u njemu se analizira program slikanog ukrasa crkve Gospe od Škrpjela, kao moćna vizuelna podrška čudotovrnoj ikoni na oltaru. Petnaesto pogavlje nosi naziv Mater Dolorosa u liturgijskim dramama i likovnim umjetnostima, a posvećeno je izučavanju poštovanja Bogorodice kao sapatnice Hristovog stradanja. Raspravni dio rukopisa zaokružuje šesnaesto poglavlje, koji nosi naziv Maria triumphans - Bogordičina čudotvorica i gradski rituali, posvećeno procesijama koji se održavaju u Perastu, a koji se analiziraju kao kompleksni religiono-sekularni cermonijal koji iskazuje integritet grada u kojem, ponovo, ključnu ulogu ima Bogorodičina čutodvorica. Sedamnaesto poglavlje je zakljuno, a u njemu se objašnjavaju fenomeni barokne kulture od značaja za marijansku pobožnost, a osnovne teze se rezimiraju.
Rukopis knjige dr Saše Brajović, sagledan u cjelini, predstavlja prvi naučni sintetički rad o baroknoj marijanskoj Bogorodičinoj pobožnosti u Boki Kotorskoj. Zasnovan je na izvrsnom poznavanju simbolične topografije Boke, arhivskih izvora i ostale građe. Stručna literatura na koju se autor poziva birana je promišljeno. Pored osnovne referentne literature autoru su dobro poznati rezultati najsavremenijih evropskih istraživanja, posebno onih vezanih za Veneciju. Sve to je pružilo je dr Saši Brajović mogućnost da napiše djelo koje zadovoljava sve zahtjeve jedne knjige koja se u našoj sredini može smatrati kapitalnim poduhvatom. Osnovni kvalitet rukopisa je njegova multidisciplinarna sveobuhvatnost. Dr Brajović je obratila podjednaku pažnju na sve vidove baroknog kulta Bogorodice njegovanog u Boki Kotorskoj. Time je dobijena cjelovita i zaokružena slika o istraživanom fenomenu, koja u dosadašnjim radovima nije postojala. Bitan kvalitet rada predstavlja i sagledavanje problema u znatno šririm okvirima katoličkog svijeta. Takvim pristupom su prevaziđena ranija regionlana tumačenja, koja su pojedine probleme sagledavala kao izolovan fenomen.

Miroslav Timotijević

05.12.06 Danas

Doktorska disertacija istoričarke umetnosti Saše Brajović "U Bogorodičinom vrtu. Bogorodica i Boka Kotorska - barokna pobožnost zapadnog hrišćanstva" - dopunjena i ilustrovana najlepšim primerima bokokotorske umetnosti od srednjeg veka, preko renesanse do baroka - objavljena je nedavno u biblioteci posebnih izdanja izdavačke kuće Plato. Upotpunjena detaljnom mapom Bogorodičinih crkava, kapela i oltara u jedinom jadranskom fjordu, knjiga Saše Brajović je prva sveobuhvatna naučna sinteza baroknog kulta Bogorodice na crnogorskom primorju. Prateći migracije kulta Bogorodice na toj teritoriji i njegove domete u arhitekturi i slikarstvu pod snažnim uticajem Venecije, autorka posebno obrađuje i primere Bogorodičinog kulta u pesništvu, liturgijskim dramama i gradskim ritualima. Uz pregled znamenitih Bogorodičinih crkava i kultnih objekata u Boki Kotorskoj, pred čitaocima je i detaljan prikaz odnosa pojedinih katoličkih redova, prisutnih na južnom Jadranu, prema jednom od najinspirativnijih hrišćanskih kultova. Istorijski značaj proslavljanja Bogorodice, od pojedinačnih izraza pobožnosti - mecene oltara, kapela, ukrašavanja crkava - preko sprege Bogorodice i javnog života Bokelja u barokno doba, kada Gospa od Škrpjela postaje amblem Perasta, a njena uloga u privatnom i komunalnom spasenju dostiže vrhunac. "Osobitu zainteresovanost pobudila je uloga Bogorodičinih čudotvorica kao suštinskog elementa u formiranju integriteta i jedinstva grada - kako duhovnog tako i političkog, teritorijalnog, socijalnog. Sveta slika i hram koji ju je čuvao bili su entiteti kojima se oblikovala sopstvena ‘državnost’ i snažni vizuelni simboli političke ideje", navodi autorka u prologu studije. Saša Brajović rođena je i školovana u Beogradu, gde je diplomirala, magistrirala i doktorirala na Filozofskom fakultetu, odsek Istorija umetnosti. Na Odeljenju za istoriju umetnosti radi od 1996, kao predavač na predmetu Evropska umetnost novog doba (od renesanse do impresionizma). Autor je više studija i članaka iz oblasti novovekovne istorije kulture i umetnosti, kao i knjige Gospa od Škrpjela - marijanski ciklus slika, izdate u Perastu 2000.
Knjiga "U Bogorodičinom vrtu. Bogorodica i Boka Kotorska - barokna pobožnost zapadnog hrišćanstva" biće predstavljena večeras u beogradskoj Galeriji Artger KCB od 19 sati. Govore prof. dr Miroslav Timotijević (recenzent knjige), prof. dr Aleksandar Jerkov (urednik), doc. dr Nenad Makuljević, asist. mr Jelena Erdeljan i autorka.

M. J.


Večernje novosti
05.12.2006.

Boka Bogorodičin vrt

NEOBIČNA studija o hrišćanskoj umetnosti Boke Kotorske dr Saše Brajović biće predstavljena u utorak u 19 časova u Kulturnom centru Beograda. Knjiga "U Bogorodičinom vrtu", koju je objavio "Plato", nije uobičajena istorija umetnosti, već štivo koje umetnost Boke prikazuje kroz metaforu, kao svojevrsnu mitsku lokaciju. Zbog velikog broja crkava, oltara, slika, skulptura i književnih dela Boke nastalih u Bogorodičinu slavu, zaliv je predstavljen kao celina njoj posvećena.
Autorka, koja na Filozofskom fakultetu u Beogradu predaje evropsku istoriju umetnosti novog doba, u ovoj knjizi bavi se verskim i kulturnim spomenicima katoličke crkve.
- Prvobitna ideja bila je da ne odvajam Bogorodičine spomenike prema konfesijama, ali je materijala bilo toliko da bi jedna studija bila preopterećena da je u njemu i katolička i pravoslavna topografija - kaže dr Saša Brajović za naš list. - Boku Kotorsku prepoznala sam kao jedinstvenu celinu koja počiva na ravnoteži prirodnog i urbanog, To je prostor u kome se u idealnoj ravnoteži stiču nebo, zemlja i more.
Svoj Bogorodičin vrt, smatra autorka, gradili su Bokelji brižljivo i planski. Crkve se nalaze na strategijski najvažnijim, ali i najlepšim mestima - na ivicama stena, uz more, gradske bedeme ili u srcu grada. - Tako brižljiv raspored ukazuje da ga je vodila promišljena strategija sa vizijom Boke kao uređene celine, istinskog Bogorodičinog vrta.
Materijal je prikupljala obilazeći Boku sa kopna i mora, proučavajuća crkve, kapele, i oltare, sa ikonama, figurama i votivnim darovima posvećenim majci Božjoj. Ona se bavi pre svega baroknim dobom, ali se vraća unazad, do srednjeg veka, i kreće unapred od 19. veka. Autorka nije počela od pobrojavanja i opisa pojedinačnih predmeta i objekata, već je, kaže, obrnula stvari i krenula od metafore Bogorodičinog vrta, da bi stigla do analize onoga od čega je sačinjen.

Gospa od Škrpjela

- NAJMOĆNIJI simbolični i vizuelni motiv svakako je ikona Gospe od Škrpjela. Ona je ovenčana usmenom tradicijom, svedočanstvima i liturgijskim funkcijama - priča dr Saša Brajović. - Ovo ostrvo i manastir predstavljaju i topografski centar Boke. Ona nije značajna samo za katolike, već je poštuje i pravoslavni svet, što je još jedan dokaz koliko su u ovim krajevima dve konfesije isprepletane.

I. MIĆEVIĆ