01.01.00
Politika
18.09.1999.
Više od udžbenika
Vodič kroz literaturu
Teorija književnosti - profesora Ive Tartalje sadržajem u svojih 250 strana prevazilazi svoj podnaslov, za srednje škole. Kristalna jasnoća, jednostavnost, čine da je sadržaj dostupan i srednjoškolcu, i svakom radoznalom čitaocu, ali detaljni uvid u nedoumice savremenog razmatranja teorijskih pojmova nauke o književnosti, aristotelovska iscrpnost i preciznost ovu knjigu svrstavaju i u neophodnu literaturu studenata književnosti i stručnjaka. Retko koja knjiga se bavi teorijom književnosti vodeći nas kroz takvo mnoštvo vrlo različitih problema, i ne gubeći nit vodilju. Nju bi svakako bilo nemoguće napisati bez višedecenijskog iskustva koje profesor Tartalja ima u nastavi teorije književnosti na Filološkom fakultetu, kako na redovnim studijama, tako i na postdiplomskim.
Čitajući "Teoriju književnosti" profesora Tartalje kao roman o književnosti, pratimo i genezu književno-teoretske terminologije, na čvrstim temeljima antičkih retorika. Na tom putovanju vidimo i promene značenja istih termina tokom vremena, što predstavlja čestu zamku u razumevanju raznih teorijskih postavki, jer isti pojmovi žive pod različitim imenima, a različiti pod istim, u zavisnosti od konteksta. Ako pogledamo iscrpni indeks pojmova, shvatićemo da se pred nama nalazi i rečnik stilistike, i pregled modernih teorija književnosti, i dobar udžbenik o antičkim retorikama.
Jedinstvena celina
Pogledajmo bliže arhitekturu ove knjige da bismo shvatili kako su sve te vrlo različite oblasti sažete na jednom mestu. Sedam poglavlja: prvo se bavi problemima termina književnosti, kritike, istorije književnosti, da bi u razmatranju nastanka teorije književnosti logično bilo nastavljeno, u drugom poglavlju, problemima odnosa pesništva i verovanja, pa zatim i pesništva i drugih umetnosti, a i politike i morala. Problemi "Teorije književnosti" jesu vrlo raznorodni, ali oni imaju svoje dodirne tačke, a te dodirne tačke jesu ona mesta na kojima sedam poglavlja ove knjige imaju svoje logične nastavke, i čine jednu jedinstvenu celinu. Drugo poglavlje, pod naslovom "Književnosti i civilizacija" sreće se sa trećim, "Elementi stiha", na području odnosa književnosti i njegovog instrumenta, jezika. Četvrto poglavlje "Elementi stila" dalje proširuje poslednje pitanje drugog poglavlja, odnosa književnosti i jezika, estetske funkcije jezika. To logično grananje problema nikad neće zanemariti osnovne pojmove. Elementi stila, problemi stilskih figura i figura iskaza kao tropa logično imaju ishodište u petom poglavlju, "Svet likova i likovi sveta", u kojem se jasno pokazuje kako stilske figure prerastaju u ono što je antička retorika nazivala figurama misli. Stilska figura dobija širi umetnički i duhovni značaj, uvodi nas u drugu dimenziju dela.
Lično viđenje
Tom prečicom antičke retorike nas profesor Tartalja vodi u samu srž književnosti, kako stare, tako i savremene. U probleme ironije, simbola, groteske, apsurda. Ustvari, reč prečica može se odnositi samo na sredstva objašnjavanja, na njihovu kondenzovanost. Čitaocu je omogućeno da dođe do saznanja da i apsurd i groteska, i ironija, prirodno izrastaju iz nasleđa antičke književnosti, i da postoje sled, tradicija, uvek stara i nova sredstva. Poslednja dva poglavlja obuhvataju teoriju žanrova i problem tumačenja, u tri njegove dimenzije, pisca, teksta i čitaoca, i kroz njih, pristupe delu, od biografske kritike, ruskog formalizma pa sve do teorije recepcije. "Teorija književnosti" profesora Tartalje može biti i precizan vodič kroz literaturu koja je preporučena na kraju knjige, pre svega za "Teoriju književnosti" Tomaševskog, ali i Veleka i Vorena, kao i kompas za kompilacije teorijske literature o književnosti, toliko popularne među studentima. "Teorija književnosti" Ive Tartalje daje sliku celine.
Bilo da "Teoriju književnosti" profesora Tartalje čitate kao roman o književnosti ili prelistavate kao rečnik u potrazi za značenjem i istorijom nekog pojma, ona je svakako mnogo više od udžbenika, ona je jedna celovita slika problema umetnosti književnosti, i slika o celovitosti književnosti kao umetnosti, a to je već jedno lično viđenje, bogat plod dugogodišnjeg čitanja i tumačenja.
Miloš KONSTANTINOVIĆ
