Svjetska novela

27.11.04 Pobjeda

Rad na objektivno koncipiranim antologijama književnih žanrova zahtijeva od priređivača maksimalnu odgovornost, svestrano obrazovanje i visok stepen autorske lucidnosti što se u našim uslovima graniči sa utopijom, pa izbori uglavnom postaju žrtvom paušalnih eksperimenata, stvaralačke sujete, ličnih animoziteta pa čak i ideološkog (?!) opredjeljenja što nadilazi stadij tragikomičnog. Drugim riječima, antologija podrazumijeva dugogodišnji projekat na duge staze i stoga rad na njenom publikovanju mora ispuniti najserioznije standarde književne sistematizacije, klasifikacije književnih faktora i zahtijeva intelektualnu odgovornost i samopregor priređivača, posebno kada se preferira tako spektakularnom pridjevu u njenom naslovu - svjetska! Čini se da autori ovakvih izbora pompeznog imena sve eventualne lovorike pripisuju sebi što znači da sama poetološka i umjetnička faktura djela ima drugorazredan značaj, pa je efekat bumeranga neminovan.

Kad govorimo o noveli, manjoj, plastičnoj i tananoj pripovijeci koja umjesto ekstenzivnog i obimnog oslikavanja subjekata vremena i života tangira samo suštinski problem junaka i magistralne tokove epohe, ne mogu a da se ne sjetim njenog modernog utemeljivača, izuzetnog Bokača, autora Dekamerona čiji noveleci kardinalnom i neoprostivom greškom priređivača S.Milića nijesu zaslužili mjesto u knjizi Svjetska novela.

Izbor, dakle, otvara slikovita Servantesova narata o inteligentnom putniku, jurodivu i mudracu Rodahi čija sudbina potvrđuje paradokse životnog puta stvaraoca, jer upravo ono što ga je krasilo, uvaženost i oštroumnost, nasleđe iz ludosti, izgubio je kao izliječen i pametan čovjek. Takođe, specifična novela E.A.Poa, takvim fantazmagoričnim strujevima, atmosferom horora i magičnom teksturom konkretizovanja naracije, ukazuje na duševnu dihotomiju junaka opsjednutog mrtvim mačkom i njegovu zatamnjenu ezoteriju karakterističnu po janusovskoj boji bića nerazlučene ljubavi i mržnje sjedinjenih pasijom. Uobličena humornim segmentima, smještena u idilu seoskog, Mopasanova priča govori o bjesomučnosti erotskih poriva, komičnim tonovima potencirajući ljubav i njeno prvenstvo nad svim. Poznata Gogoljeva priča Nos, paradigma prostituisanja moralnih vrijednosti carske Rusije i činovničke dvoličnosti, prethodi Tolstojevom psihološkom raščlanjivanju smrti i njenog očekivanja okrenutih vidovnjaštvu, hristijanskoj doktrini i bezličnoj individui što ne dovodi u pitanje ni sam Čehov, pionir moderne ruske drame, pričom gdje antijunakinja ogrezla u dokolici odlazi u grad tražiti novi život tajni i izazova.

Pripovjedačka putanja moderne samantičke dinamike tipična za Andrejeva kroz lupu metonimijske veličine prati ljubavno pozerstvo, a zanimljiva pripovijetka dijaloškog profila Alejhema teži ujedno poistovjetiti i diferencirati bajkoliki svijet destruiran činom buđenja u paramparčad. U posve drugačijoj, tako fantastičnoj atmosfere dijalektičkih proplamsaja, Pirandelova novela tretira problematiku komunikacije junaka sa ubikvistom(Bucatijev termin, takođe nezastupljen u izboru), sveprisutnom ženom za čiju smrt saznaje iz novina a koja ga istodobno čeka pred vratima. Vođena oniričkom sviješću tenzija dostiže zenit u valorizaciji hedonističkog bića žene, te nagrade od boga za čovjekov zemaljski inferno.Potresna i nadasve didaktična saga dramskog zapleta o nekolicini Židova različnih psiholoških karakteristika koji, čekajući smrt u esesovskom pritvoru, postaju jedna družba istih promišljanja o spasu- djelo je Borovskog, naspram DZojsove Kompenzacije, tog simbola apsurdnosti života preslikanog kroz bivstvo činovnika alkoholičara izgubljenog u relacijama društva kome ni pjesma pretučenog sina - Ave Maria - ne znači ništa. Umnogome groteskan, pomjeren u doba jednog slavnog kraljevstva i njegovog potkupljivog vođe, pitoreskni Banket Gombroviča vanserijski eksplicira karijerističku poniznost čovjeka pretvorenog u žreca totalitarnog društva.Ostvarujući superiornu pripovijest lične intonacije, nobelovac i antifašist Man novelom Željeznička nesreća rekonstruiše metež izvrnute kompozicije, te pomognut alegoričnim konotacijama prolazi zlim vremenom tražeći izgubljene ideale oličene u rukopisima zarobljenim u prtljažnom vagonu.Da se događaji prije odvijaju u junaku nego li postanu stvarnonosni pokazuje Pavezeova proza, prefinjena i metaforama bogata ispovijest o ljubavi, čarima ljeta, igri sjenki, praznim trgovima. Urbani pripovjedački diskurs karakteriše D.Tomasa pri čemu uviđamo kako je zalaženje u nečiju intimu, bilo kao produkt dosade ili ne, plod dezorijentisanosti u sopstvenom krugu.Komično konstruisana i narodnim slengom interpretirana priča o postsovjetskoj emancipaciji seoskih žena odnosi se na Šolohovljev opus, no za jednu od najatraktivnijih novela u ovom, više nego ekspreimentalnom izboru, smatram Sartrovog Herostrata, posvećenog duhovnom momentu tzv.crnog junaka, poznatog još iz antičkog vremena, sa svojom sabraćom u recentnom toku dešavanja. Da je ideološki fanatizam neizbježan izvor kreiranja odnosa u sovjetskoj porodici pokazuje nam tako diskretno Pasternak novelom o uslovljenosti karijere, samoće pa čak i ljubavi izobličenom i monstruoznom političkom vjerom u svijetlu budućnost. Nijansiranu proznu retrospektivu ratne tragičnosti na fonu ekstremnog idejnog daltonizma prepoznajemo kod Foknera, dok strah od smrti čovjeka svjesnog neumitne egzekucije zaokružuju Hemingvejevi Ubijači.

Boris Jovanović Kastel