Stambena arhitektura Beograda u 19. i početkom 20. veka : Residental Architecture of Belgrade in the 19th and at the beginning of the 20th century : Mirjana Roter Blagojević

Stambena arhitektura Beograda u 19. i početkom 20. veka

Residental Architecture of Belgrade in the 19th and at the beginning of the 20th century

Izdavač: Orion Art

Kroz poglavlja ove monografije dat je pregled tipičnih elemenata, oblika i koncepcija koja su uticala na preobražaj arhitektonskog stvaralaštva u Beogradu tokom proteklih vekova. Tako se na jednom mestu mogu pronaći stručne analize, sa veoma dobro obrađenim primerima, neophodne za uočavanje bitnih karakteristika naše graditeljske prošlosti. Pored naučne tipološke analize i prikaza nastanka i razvoja stambenih oblika u periodu uspostavljanja moderne gradske strukture Beograda krajem 19. i početkom 20. veka, što do ovog monografskog dela nije bilo sveobuhvatno i iscrpno razmatrano. Definiše se

pojam „kuća“ kao neophodan okvir ljudskog života i kao prvi proizvod ljudskog intelekta preko koga se on iskazao kao pobednik nad prirodom. Monografija je bogato ilustrovana fotografijama u boji mnogih znamenitih građevina u Beogradu koje su nastale u 19. i početkom 20. veka. Pored stručne populacije kao što su arhitekte, istoričari umetnosti, građevinci i studenti navedenih fakulteta, knjiga će biti interesantna i zaljubljenicima Beograda koji žele da saznaju nešto više o istoriji svog grada.

2006; ćirilica; 28 cm; 511 str.; 86-83305-27-9;

Mirjana Roter-Blagojević, Stambena arhitektura Beograda u 19. i početkom 20. veka

Glasnik Etnografskog instituta SANU
Beograd, jedan od najstarijih gradova u Evropi, metropola nekadašnje Jugoslavije, a pre toga i danas – Srbije, poznat je po čestim razaranjima, ali i značajnim obnovama, zahvaljujući kojima je menjao svoj sadržaj, strukturu i fizionomiju.
Period 19. i početka 20. veka obuhvata istorijski period u kome se Beograd preobražava od turske utvrđene, pogranične varoši u grad evropskih nazora, sa Statutom, Urbanističkim planom i razvijenom građevinskom regulativom.
Ovaj tranzicioni ambijent suštinski je delovao na razvoj arhitekture i urbanizma grada, kako na opštem planu, tako i na pojedinačnim primerima građevina, prvenstveno onih stambene namene. Najveći pomak od Orijenta ka Evropi dogodio se baš u stambenoj kulturi njegovih stanovnika. Suštinske promene dogodile su se u pogledu organizacije plana, konstrukcije građevina, odnosno materijalizacije struktura, infrastrukturne opremljenosti i estetike stambenih zdanja.
Monografija Stambena arhitektura Beograda u 19. i početkom 20. veka predstavlja do sada najobimniju, najcelovitiju i najkompleksniju studiju na ovu temu, koja se zasniva na doktorskoj disertaciji koju je doc. dr Mirjana Roter-Blagojević osmislila u saradnji sa nedavno preminulim profesorom Jovanom Neškovićem i mentorom-profesorom Nađom Kurtović-Folić. Doktorat predstavlja sintezu dosadašnjeg rada arhitekte RoterBlagojević na polju istraživanja stambene arhitekture, ali i ispitivanja brojnih autora: Nikole Nestorovića, Bogdana Nestorovića, dr Branka Maksimovića, Željka Škalamere, dr Divne Đurić-Zamolo, Gordane Gordić, dr Branka Vujovića i drugih.
Metod istraživanja sadrži uporednu analizu razvoja evropske i domaće graditeljske prakse toga vremena, praćenje aktuelnosti i savremenih tedencija u tadašnjoj Evropi, kao i brzinu i način njihove primene u našoj sredini.
Novo „čitanje“ pojedinačnih građevina sa aspekta prostorne organizacije, te konstruktivnog sklopa i kompozicije fasade sa primenjenim dekorativnim elementima, rezultat je autorovih sveobuhvatnih i sistematskih istraživanja, u koja je uključena i analiza građevinskog zakonodavstva kao osnove za osmišljen nastanak grada i njegovih zdanja.
Iz ovoga se može zaključiti da analizirane građevine predstavljaju vrednu graditeljsku baštinu, koja kao materijalni vid kulture izuzetno mnogo govori o periodu novije istorije Beograda.
Studija sadrži predgovor i pet poglavlja različitog obima i sadržaja:
1) Uvod; 2) Urbani i arhitektonski preobražaj Beograda tokom 19. i početkom 20. veka; 3) Analiza prostorne organizacije stambenih zgrada; 4) Arhitektonsko oblikovanje stambenih zgrada; 5) Zaključna razmatranja.
Na kraju publikacije nalazi se širi rezime studije na engleskom jeziku, Skraćenice, Bibliografija, Poreklo ilustracija i Indeks.
Monografija je bogato ilustrovana brojnim konkretnim primerima koji sadrže sheme lokacija, analize osnova i fasada, kao i brojnim fotografijama iz različitih vremenskih perioda. Poseban kvalitet studije čine obimne napomene na kraju svakog poglavlja, u kojima su dati izuzetno vredni podaci o graditeljima, stilovima gradnje, arhitektonskim elementima i dr. Najobimnije, i za istraživače najinteresantnije, segmente čine treće i četrvrto poglavlje, u kojima su izvedena tipološka ispitivanja analiziranih građevina. Tipološka istraživanja kojima obiluje ova studija posebno su značajna jer se putem njih uočavaju određeni konstantni bazični elementi, koji se javljaju kao polazište u istoriji graditeljstva. Kao takve, tipološke analize, za razliku od dosadašnjih kvalifikacija, imaju za cilj utvrđivanje osnovnih principa koji su karakteristični za urbanistički i arhitektonski aspekt istraživanih građevina.
Primarni kriterijumi u trećem poglavlju, na osnovu kojih su definisani osnovni tipovi, jesu oblik osnove i urbanistička dispozicija, kao i osnovne osobine unutrašnje prostorne organizacije kuće ili stambene jedinice.
Kod višeporodičnih zgrada, ovi kriterijumi su prošireni dodatnim istraživanjima načina grupisanja stambenih jedinica (po horizontali i vertikali), po vrsti i položaju horizontalnih i vertikalnih komunikacija, kao i složenosti sklopa i broju stambenih jedinica na jednom nivou.
Za analizu oblikovanja i kompozicije fasade karakterističnih tipova, usvojeni kriterijumi bili su horizontalna podela, raščlanjenost površina fasade i upotreba mezanina i mansardnih krovova.
Tome su pridodate i analize sekundarnih horizontalnih podela, vertikalnih podela, kao i položaj pojedinih osobenih elemenata fasade – poput balkona, portala i dr.
Male, ali izuzetno vredne za našu kulturu, prostorne celine (Kosančićev venac, Savinac i dr.) i pojedini ulični potezi nedvosmisleno govore o burnom razvoju stambene arhitekture Beograda tokom 19. i početkom 20. veka. Obnovom i zaštitom ovih urbanih celina, kao i pojedinačnih građevina, čuvamo ambijente u kojima je nastao autentični beogradski duh, koji je provejavao među njegovim stanovništvom toga vremena i koji se decenijama negovao kao deo tradicije koja pod udarom globalizacije preti da iščezne sa ovih prostora. Ova kompleksna studija dr Mirjane Roter– Blagojević predstavlja značajan pomak u istraživanju naše kulturne (graditeljske) baštine, upravo zato što predstavlja osnovu za dalja temeljna proučavanja i buduće stvaralačke projekte u kojima će se afirmisati novi pristupi izučavanja naše prošlosti.
Goran Babić