Srednjovekovni Carigrad

05.07.03

Istoricar Pol Magdalino (1948) poznati je britanski vizantolog. Predaje na Univezitetu Sent Endrjuz u Skotskoj. Medju njegovim najznacajnijim radovima nalazi se i knjiga "Manojlo Komnin i njegovo doba". Kod nas je nedavno objavljeno njegovo djelo "Srednjovjekovni Carigrad" u izdanju beogradskog "Klia".
Ova Magdalinova studija nadovezuje se na dva vijeka dugu tradiciju proucavanja urbane, socijalne i kulturne istorije grada na Bosforu. U prvi plan svog istrazivanja autor je stavio najvaznije istorijske izvore kao osnove na kojima temelji svoje pretpostavke i teze o urbanom razvitku hriscanskog i carskog megalopolisa, u vremenu od 9. do 12. vijeka. Autor pokazuje da je urbani razvitak Carigrada imao neprekidan ekspanzivni tok koji se ogleda u novim manastirskim fondacijama, u sirenju periferijskih gradskih zona, u pojavi novih gradskih sredista, u izgradnji aristokratskih palata. Za njegov polet u prvoj polovini 10. vijeka presudna je bila uloga cara Romana R Lakapina, "osnivaca srednjovjekovnog urbanizma"; druga etapa evolucije grada - 11. i 12. vijek - pocivala je na programu dinastije Komnina koji, iako izuzetno vrijedan i velikog znacaja, nije bio nov vec nastavak prethodnog. Knjiga Pola Magdalina donosi nova naucna saznanja o srednjovjekovnom Carigradu i docarava sliku o izgledu grada u jednom dugom i znacajnom razdoblju njegove istorije.
Pored objavljivanja "Srednjovjekovnog Carigrada" kod nas, povod za ovaj razgovor sa profesorom Magdalinom bila je jubilarna godisnjica - 550 godina od pada Carigrada i Istocnog Rimskog carstva u turske ruke.
* Na pocetku, recite nam nesto o osnivacima Carigrada. Ko je bio najznacajniji i zasto?
- Osnivac Carigrada bio je, naravno, car Konstantin Veliki. Gotovo svi carevi koji su naslijedili prijesto poslije njega, u narednih 300 godina, napravili su znacajno povecanje grada. Najznacajniji od tih vladara bio je Teodosije Veliki i njegovi potomci, (379-450) kao i Justinijan R. U srednjem vijeku, Konstantin V (741-775) ozivio je Carigrad poslije jednog perioda pada, a Mihajlo ÁRRR Paleolog (1258-1282) ponovo ga je zauzeo od Latina, pod kojima je bio okupiran do 1261. godine.
* Zasto je Carigrad bio toliko znacajan kroz istoriju?
- Bio je znacajan kroz period srednjeg vijeka, u politickom pogledu iznad svega, jer je bio glavni grad Istocnog Rimskog carstva (ili Vizantije). Bio je znacajan i kao velika tvrdjava koja je odolijevala mnogim napadima i pobjedjivala. Od znacaja je pobjeda iz 626. godine nad Avarima ili 717. nad Arabljanima. Zahvaljujuci politickom i vojnom znacaju Carigrad je postao veliki centar stanovnistva i zato je postao dobro znana kulturna i trgovacka prijestonica. Naravno, bio je takodje glavni hriscanski grad na istoku, a poslije islamske pobjede u Siriji i Egiptu, mnoge crkve sa svojim riznicama i kolekcijama svetih relikvija, postale su velika atrakcija za posjetioce.
* Carigrad se naziva i "kraljicom gradova" (na grckom Vasileusa)...
- Bio je to sustinski dio identiteta Carigrada kao "Novog Rima". Kao i Rimsko carstvo, Vizantijsko carstvo bilo je odredjeno svojim glavnim gradom. Na grckom jeziku "Vasileusa polis" znaci gradska regija, tako su latinski pisci pozne antike cesto ukazivali na Carigrad. "Kraljica gradova" (basilis tôn poleôn - na grckom jeziku) je samo jedna od varijacija.
* U danasnjem Carigradu sacuvano je vise antickih nego srednjovjekovnih gradjevina i spomenika. Gdje se krije pravi razlog?
- Gradjevine sagradjene u ranim vjekovima sustinski su i kasnije koriscene za funkcionisanje gradskog zivota. One su bile cvrsto sagradjene i otomanski Turci su se pobrinuli da ih sacuvaju tako sto su ih koristili, ali prvobitna funkcija im je bila izmijenjena; primjeri za to su vam crkva Agija Sofija i gradski bedemi.
* Tvrdite da je srednjovjekovni Carigrad zadrzao obiljezja anticko-hriscanskog grada? Mozete li to objasniti?
- Osnovni raspored grada, topografija gradskih funkcija i brojne znacajne gradjevine ostale su nepromijenjene od 6. do 12. vijeka.
* Koji je period bio najvazniji u srednjovjekovnoj istoriji Carigrada?
- Mislim da je to bio 12. vijek, jer su tada bili u porastu kako gradska populacija, tako i blagostanje. Bio je to takodje jedan veliki period za umjetnost i knjizevnost.
* U "Srednjovjekovnom Carigradu" Vi pisete o urbanom razvoju grada. Koja su Vasa najznacajnija otkrica?
- Ja mislim da je to u neprekidnom postojanju mnogih institucija i mjesta koja za sav taj period nijesu gubila svoju namjenu.
* Kakvo je Vase misljenje o danasnjem Carigradu, tj. Istambulu?
- Ogroman i urbani razvoj ovoga grada nije ispravno planiran i kontrolisan. Carigrad je takodje danas manje kosmopolitski i multikulturalan grad, nego sto je to bio u vizantijsko i otomansko doba. Razlog za to se krije u cinjenici da je izgubio ulogu glavnog grada jedne velike imperije.

Samo simbolican datum
* Nedavno (29. maja) se navrsilo 550 godina od pada Vizantijskog carstva. Koliko je taj datum znacajan za istoriju moderne Evrope?
- Znacajan je samo sibolicki, jer oznacava kraj hriscanske Rimske imperije u Istocnoj Evropi, koja je postojala jos od perioda antike. Medjutim, u realnom vremenu, to sto se desilo 29. maja 1453. godine bio je samo kraj jednoga procesa koji je zapocet sto godina ranije, pa cak i vise od toga - to jest, izvrsena je zamjena - Vizantijsko carstvo zamijenila je Otomanska imperija. To je bilo vazno, vjerovatno zato sto je bila napravljena podjela izmedju istocnog i zapadnog hriscanstva, ozbiljnije nego sto bi oni zeljeli da je Vizantijsko carstvo opstalo.

Vujica Ognjenovic