01.01.00
Politika
20.07.2002.
Filozofija
Ideja jedinstva
Ridiger Bubner: "Savremena nemačka filozofija": izdavač: "Plato", prevodilac sa engleskog jezika Vesna Todorović, Beograd,2002.
Postavivši pitanje o onome šta je relevantno danas za filozofiju susrećemo se neminovno i sa odnosom filozofije i njene istorije. U svom ogledu Bubner upotrebljava istorijski metod primenjujući ga na najaktuelnije filozofske probleme savremene nemačke filozofije, onako kako je vidi u skladu sa vlastitim shvatanjem filozofije. Utoliko on ne beži da istakne lično stanovište u istraživanju i raspravi, što daje živost ovoj knjizi.
Istorijska objektivnost, prema Bubneru, samo je teorijski ideal bez neophodne vremenske distance. Problematizovana filozofska stanovišta kreću se između tradicije i novog, jer iako se pažnja usredsređuje na ono što je novo ne može se prenebreći i ideja kontinuiteta, koja dolazi ili počiva na tradiciji. Upravo istoričnost filozofije, na kojoj se insistira, omogućuje da bude sačuvan duh čuđenja koji dolazi još iz antičkih vremena.
Vreme epigona
Ipak, ćć vek je počeo osećanjem koje se graničilo sa oduševljenjem za novi početak. Kada je u Nemačkoj završen klasični period nemačke filozofije, u Nemačkoj su zavladali epigoni i sholastičke akademske rasprave profesorskih katedri. Traganje za istinom u radikalnom duhu, što je oduvek bio posao filozofije, nastavili su Kjerkegor, Marks i Niče. Ubrzo, filozofija se našla u neprilici zbog napretka i uspeha posebnih nauka, postavljajući sve više pitanja vlastite legitimnosti. Početkom ćć veka započeo je fenomenološki pokret čiji uticaj traje do današnjeg dana. Fenomenološko učenje, počevši od Huserla, preko Hajdegera i hermeneutike, odgovorno je za savremeno stanje u filozofiji. Posebnu pažnju Bubner će posvetiti odnosu Huserla i Hajdegerovoj kritici Huserlove fenomenologije, koja kod njega ima novi i relevantan oblik.
Kao posebno pitanje postavlja se i odnos Hajdegera i Diltajevog shvatanja hermeneutike. On vrlo iscrpno razmatra plodnost pojma "sveta života" na druge discipline u društvenim naukama i logici. Hajdegerova pozna filozofija kao pokušaj da se filozofska pitanja prošire na polje umetnosti dovodi se u vezu sa Šelingovim sistematskim tumačenjem umetnosti, dok se Gadamerova hermeneutika pokazuje kao poseban vid geneze i strukture naučnog znanja. Jezičko razumevanje, pojam delatne istorije i pojam istine čine osnovne probleme preko kojih se istražuje domet hermeneutike, koji nisu bez određenih kritičkih primedbi.
Jedinstvo u jeziku
Tema jezika ujedinjuje zajedničke škole od fenomenologije i hermeneutike do analitičke filozofije i teorije nauke, što naravno ne znači da se jezik smatra i jedinim predmetom savremene filozofije. Jezik kao zajednička tema jeste ona osnova na kojoj se dovode u odnos pravci u novoj filozofiji koji se, inače, razvijaju odvojeno. Nemački doprinosi savremenoj filozofiji najpre su našli odjeka u inostranstvu, preko Fregea i Vitgenštajna. Preko fenomenologije i hermeneutike olakšano je uspostavljanje veze sa filozofijom jezika, koja se počev od šezdesetih godina razvijala u Americi i Engleskoj. Bubnerovu pažnju privlače dva primera: teorija hermeneutičko-pragmatičke komunikativne zajednice (Apel i Habermas) i formalna semantika Ernsta Tugenhata. Posebna tema razmatranja je utemeljenje etike na jeziku kao mediju intersubjektivnog razumevanja, nezavisnog od metafizike. Poslednji, zaključni deo posvećen je dijalektici i filozofiji prakse, koja je, prema Bubneru, deo Hegelove renesanse u Nemačkoj.
Kao vrline Bubnerove rasprave mogu se istaći njena otvorenost, ideja jedinstva filozofije i živi duh ovog istoričara savremene filozofije.
Olga DAKOVIĆ
01.01.00
Nin
01.08.2002.
Vidim da Ilija Marić, urednik filozofske biblioteke "Na tragu", trenutno, svakako, naše najznačajnije filozofske edicije, namerava da objavljivanjem monografija o nacionalnim filozofijama omogući uvid u stanje savremene filozofije. To, svakako, treba pozdraviti, pošto su ovakve sinteze višestruko korisne, pogotovo u uslovima naše decenijske izolacije, ali i opšte krize u kojoj se filozofija potisnuta naukom danas nalazi. O tome Bubner govori već na početku ovog pregleda.
Bubner je poznati istoričar filozofije koji u ovom pregledu i polazi od ovog problema "istoričnosti filozofije", koji nije nikakav spoljašnji problem istoričara filozofije nego unutrašnji problem same filozofije, koji daleko prevazilazi granice one filozofske discipline koja se u enciklopediji filozofskih disciplina naziva "filozofijom istorije filozofije". Štaviše, prema Bubneru je to centralni filozofski problem, pošto za samu filozofiju "njena vlastita istoričnost mora sadržavati element skandaloznog.
Da li je čin istorijske refleksije nužan radi konačnog trijumfa uma? U rešavanju ovog problema Bubner će se pozvati na iskustvo Aristotela čija je "Metafizika", kao što je poznato, prva zapadna verzija "istorije filozofije", Kantov program jedne "konačne filozofije" koja će jednom zasvagda učiniti kraj istorijskom karakteru filozofije. I, pre svega, na Hegela, koji je rodonačelnik istorije filozofije kao filozofske discipline, u ovom strogom smislu. Jer je za samog Hegela ovaj protivrečni odnos između ideja uma, prema kojoj je filozofija jedinstvo, i neosporno uslovljenog karaktera njegovih istorijskih manifestacija - primarni filozofski problem. Ako sledimo ovu liniju razmišljanja, veli Bubner, "videćemo da je devetnaesti vek zapravo kapitulirao pred filozofskim paradoksom istoričnosti mišljenja".
Tako je, prema Bubneru, započeo savremeni proces zaobilaženja "zagonetke istoričnosti koji se odvijao u dva glavna pravca". U jednom pravcu razvila se svest o plodnom napretku pozitivnih nauka. U modu je ušao slogan o "slomu idealizma". Drugi je bio začudo takozvani istoricizam. "Ako je sve istorijsko, onda specifičan oblik koji vreme daje jednoj teoriji naspram druge nema značaja." Ali se kao rezultat takvog poravnanja gubi "sva filozofska snaga".
Zato se prema Bubneru izlaz iz ove aporije "istoričnosti filozofije" nalazi jedino u problemskom pristupu istoriji filozofije. To je osnovna vrednost ovog pregleda koji se bavi fenomenologijom i hermeneutikom, filozofijom jezika i teorije nauka i dijalektikom i filozofijom prakse. Problemski pristup omogućuje plodnu sintezu između "otvorenosti istorijskog suda" i "ubeđenja u jedinstvo filozofije". To je "zacelo jedna korisna fikcija", ali svako "ko se bavi filozofijom... svim silama mora da nastoji da ova fikcija ne ostane samo fikcija". Ovo priznanje, možda, objašnjava izostajanje iz ovog pregleda onog pravca u nemačkoj filozofiji koji predstavlja odgovor na ovu nit koja ide od Hegela do Habermasa. Nit, koja od Ničea vodi do Sloterdajka, koje nema u ovom pregledu, i koja Bubnerovu perspektivu čini jednostranom. Ali, to je već stvar urednika i recenzenta ovog izdanja.
