01.01.16
Antropologija
Naučno-istraživačka „borba prsa u prsa” s nepreglednim „neklasičnim” panteonima božanstava i pratećih mitskih ličnosti, heroja, duhova itd. – motivisana, upravo, nastojanjem da se pruži koliko-toliko sveobuhvatniji i potpuniji uvid u „neklasične” panteone – predstavlja, takoreći, značajno akademsko dostignuće. Aleksandar Bošković, Milan Vukomanović i Zoran Jovanović su, uz pomoć svojih saradnika, Marka Babića, Radeta Božovića, Vilijama Fišera, Eve Katarine Glazer, Zorice Jovanović, Dušana Kneževića, Aleksandra Lome, Mladena Tomorada, Tibora Sekelja, Eugena Vebera i Tibora Živkovića – istrajali u napornom radu i, nakon tri decenije, priveli kraju otpočeti projekat. Dovršivši rečnik, autori su nedvosmisleno i zavidno doprineli domaćoj nauci „otvorivši vrata” pregledu i proučavanju božanstava i mitskih ličnosti, ali i eventualnim pomacima u domenima društvenih i humanističkih nauka posvećenih božanstvima i mitskim ličnostima – antropologiji religije, sociologiji religije, arheologiji, istoriji i sl.
Pregled mnogobrojnih božanstava i mitskih ličnosti nesumnjivo olakšava raspored odrednica po abecednom redu, u okviru šest kulturno-geografskih opsega: (1) Afrika, Australija, Okeanija, (2) Amerika, (3) Bliski istok, Egipat, Mesopotamija, (4) Evropa i Anatolija, (5) Indija i Iran, i (6) istočna Azija i Sibir. Pružene ilustracije odgovaraju kulturno-geografskim okvirima. Autori su, interesantno, izostavili kulturno-geografske opsege Grčke i Rima, argumentovano naglašavajući da su navedene odveć detaljno proučene i prisutne u rukopisu lokalnih autora – u Rečniku grčke i rimske mitologije Dragoslava Srejovića i Aleksandrine Cermanović iz 1979. godine.
Proučavanje mitologija, božanstava, junaka i sl. olakšava pouzdanost podataka u odrednicama, kako su na rečniku sinhronizovano radili vodeći stručnjaci. Proučavanju, međutim, doprinosi i raznorodnost u pogledu njihovih teorijsko-metodoloških uporišta – antropološko, arheološko, filozofsko, istorijsko, klasično-filološko, orijentalističko, religiološko itd.
Autori su, inače, u odrednice uvrstili i izvesne istorijske ličnosti: Zaratustru, Budu Šakjamunija, Lao Dza, Isusa Hrista i dr. budući da su one, komešanjem vremena, podlegle mitologizaciji, te sakralizaciji i kanonizaciji. Naime, odluka o uvrštavanju i odabir konkretnih istorijskih ličnosti svedoče o mogućoj nameri autora da podstaknu (dalje) proučavanje mitologizovanih, sakralizovanih i kanonizovanih ličnosti – ali i same procese mitologizacije, sakralizacije, kanonizacije i apoteoze. Navedeni procesi od najvećeg su značaja u svetskim religijama, kako utiču na njihovo kontinuirano i neposustajuće definisanje i redefinisanje, obezbeđujući time „svežinu” religijskih motiva i ideja. Beskonačnim redakcijama religijskih tekstova o mitovima, pisanjem brojnih komentara na „svete tekstove” i mnoštvom interpretacija mitoloških ličnosti i njihovih dela, svetske religije demonstriraju neoporecivu naklonost – ako ne i nužnost – da se uzrokuju pojedine promene, a promenama u religiji, menjaju se i kulturni pogledi na svet.
Predgovor rečnika, pod naslovom Mit – definicije i tumačenja, duguje se redovnim profesorima Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu – Aleksandru Boškoviću i Milanu Vukomanoviću, koji mitovima pristupaju kao svojevrsnim spomenicima različitih svetskih kultura – „bilo da je”, kako pišu, „reč o zapisanim pričama, ili pak o tumačenjima oslikanih zidova, s predstavama (poput onih Almuđa u Australiji) koje je moguće pratiti i 10.000 godina u prošlost”. Oni, takođe, naglašavaju nerazdvojnost mitološke priče, junaka ili istorijske ličnosti i konteksta iz kojih potiču – kao i konteksta iz kojih se mogu posmatrati. Kontekst porekla, pritom, definišu kao „ne samo odnos s tradicijom [...], već i s prirodnim okruženjem u kojem su ovi narodi živeli”, dodajući da ga suštinski determiniše forma – odnosno, jesu li mitovi pripovedani, zapisivani ili ritualno izvođeni. Ukoliko bi trebalo imenovati njihov pristup, odnosno smestiti njihov pristup u neki od tabora društveno-humanističkih nauka, taj pristup bi nedvosmisleno pripao antropološkom taboru (kako naglasak počiva na kontekstualnosti), a ne npr. filozofskom (kako se naglasak ne postavlja na nekakav „mit po sebi” ili „junaka po sebi”) ili klasično-filološkom (kako se naglasak ne postavlja na koren reči „mythos” ili traganje za najadekvatnijim prevodom imena nekog afričkog božanstva plodnosti). Bošković i Vukomanović, još, pružaju kratka, ali korisna određena mita, konstruktivan uvid u moguće funkcije mita, te letimičan pogled u sferu univerzalnosti mitskih obrazaca; ukratko, snabdevaju predgovor ne neophodnim, već dobrodošlim teorijskim „sočivima”, kroz koja bi čitaoci mogli da posmatraju fenomen mitologija – odnosno, rečnik sa svim svojim božanstvima, istorijskim ličnostima, duhovima, junacima i dr. kao koherentnu i međusobno isprepletanu celinu.
Konačno, kritičko razmatranje rečnika ishodi manje-više samoevidentnim zaključkom da su autori, svakako, istrajali u svom izuzetno prohtevnom akademskom radu. Pisali su pojednostavljeno, ne opterećujući opise tvrdim akademskim žargonom, skladno su sistematizovali i organizovali poglavlja, ispunili su svaku odrednicu pouzdanim, višestruko preispitanim sadržajem, promišljeno su među mitske junake i božanstva uvrstili mitologizovane, sakralizovane, kanonizovane i apoteizirane istorijske ličnosti, nabrojali su neobično mnogo božanstava i drugih religijsko-mitoloških figura – otuda i neobično mnogo kultura i tradicija kojima pripadaju; najrelevantnije, istrajali su u gotovo tridesetogodišnjem „pohodu”, ne bi li realizovali jedan zamašan kompletan uvod – jedan sistemski priručnik istraživanju „neklasičnih” panteona i religijskih tradicija.
Boban Trifunović
