Politika književnosti

03.06.08 Politika

Radoman Kordić je jedna od retkih osoba u srpskoj kulturi koja je svojim tihim i nenametljivim radom stvorila vrlo obiman opus dela iz teorije književnosti, filozofije i psihologije. Tako u opusu od 16 knjiga, a 17. je aktuelna, i pred nama, možemo da razlikujemo tri oblasti Kordićevih istraživanja. To su teorija književnosti, psihoanaliza i filozofija, koje se često razvijaju u tri zasebne oblasti istraživanja, ali se u pojedinim studijama i prožimaju u pravcu multidisciplinarnosti. Sa aspekta književne kritike i teorije književnosti, Kordićeve knjige unose niz novih i inventivnih tumačenja koje su uvek dobar iskorak u tipičnim proučavanjima literarnih dela.

„Politika književnosti” Radomana Kordića tumači politiku pripovednih strategija, traga za autonomijom književnog dela prema politici, sociološkim i ostalim oblicima društvenog delovanja. Odnos politike i književnosti je prastaro pitanje koje seže u doba Platonovih rasprava, traje tokom vekova da bi posebno postalo aktuelno u periodu totalitarnih političkih režima u 20. veku. Period komunizma u Rusiji, boljševizma, a u našoj istoriji vreme Informbiroa, socijalističke ideologije prožete i zasnovane na idejama bratstva i jedinstva jugoslovenskih naroda uskraćivalo je pravo jasnijeg nacionalnog izražavanja ili ideološkog pečata u književnim delima.

Kordić u uvodnim poglavljima problemski postavlja temu dvojnosti književnog dela i njegove autonomnosti, koja se neprestano kreće od samostalnosti do nesamostalnosti. Kada je u službi politike ili istorije, književnost, prema Kordiću, postaje banalna propaganda ili estetski ispražnjen tekst. Politiku književnosti Kordić tumači kao politiku pripovednih strategija i tvrdi: „Mene, međutim, zanima politika književnosti, politika kao autonomna književna činjenica, kao vid enkodiranja književnog govora”. Sa tog stanovišta polazi autor u analizi niza primera iz savremene srpske književnosti. Kordić istražuje, dakle odnose politike kao književne činjenice, ali isto tako upozorava da književnost može da bude političko sredstvo ili sredstvo političke borbe. Odnos poetike književnog dela i političkog diskursa se u teorijskim okvirima ne dovodi u pitanje, no Kordić insistira na egzistencijalističkom aspektu književnog dela. Dok politički diskurs u književnom delu proishodi iz politike kao egzistencijalističke stvarnosti, prema Kordiću onda književnost u pojedinim delima integriše tu vrstu stvarnosti ili puke egzistencije. Sve ove stavove Kordić proverava na primerima savremene srpske književnosti, od poezije Vaska Pope, npr. pesma „Mala kutija” Vojislava Karanovića i Dragana Jovanovića Danilova.

U sferi analize odnosa politike i književnosti u Kordićevoj knjizi našli su se i romaniVladana Matijevića, Gorana Petrovića, Vladimira Tasića, Milete Prodanovića, Marka Vidojkovića i Vladimira Arsenijevića. Kordić tumači i aktuelne, savremene pojave u sferi srpske književnosti podstaknute nacionalnim i političkim tenzijama kraja 20. i početka 21. veka. „Politika književnosti” je studija koja analitički skicira našu savremenu literaturu upozoravajući nas da je ideologizacija moguća, ali i opasna, kako u delima, tako i u kritičkim prikazima samih dela.

Svetlana Šeatović Dimitrijević

01.09.07 Novine beogradskog čitališta

Književnost koja danas nastaje u Srbiji pretežno je ideološki obojena - složiće se i Radoman Kordić, tvorac studije „Politika književnosti”, koji pri tom ne može da izbegne poznatu istinu da je književnost kod nas optuživana za služenje političkim idejama. Kordić izvodi zaključak da književnost nije politika ukoliko je njeno ishodište povezano sa negativitetom. Ne može se, međutim, ni na toj ravni, poreći neki oblik politike književnosti, književnog diskursa, ne može se naime poreći da je književnost politika, te da je, u nekom vidu, mišljenje politika. I u tom slučaju, ili baš zbog toga, treba razlikovati književnost kao politiku, politiku književnosti kao svojstva njenog govora i uvida koji se artikuliše u tom govoru. Ovde valja upitati je li književnost drugačije moguća do kao neprekidno odustajanje od “svoje” autonomije, odnosno je li književnost drukčije moguća do kao politika? Ta dvojnost, to neprekidno klaćenje između samostalnosti i nesamostalnosti potpuno su u skladu sa paradoksom književne realnosti, estetske real nosti. Teoretičari politike, po pravilu, izjednačuju političko sa državnim, predočiće nam Kordić u ovoj knjizi, što znači da se koncept politike izvodi iz konkretne politike, iz političke prakse, tako da se može govoriti o samopotvrđivanju politike. Kad je u službi politike, što u neku ruku znači u službi istorije, prema Kordiću, književnost je banalna propaganda, najčešće estetski prazan tekst. Ništa u njoj nije nemislivo, simboličko je ispražnjeno. U takvom slučaju književnosti se odriče i svaka estetska vrednost. Ovim se, međutim, ne dovodi u pitanje upotreba politike u književnosti kao teme, predmeta pripovedanja, odnosno kao predmeta filosofskog mišljenja. Politiku književnosti, kaže Kordić, treba shvatiti kao politiku pripovednih strategija. Politika je nepostojana, prevrtljiva što sa aspekta književnosti može da ima i uticaj real-politike. No ako prevrtljivost politike (političke prakse) zavisi od istorijskih okolnosti i ako ona uvek ostaje u polju tačnosti dokse, neki oblik naučnog mišljenja trebalo bi da joj bude svojstven. I to mišljenje trebalo bi da jamči znanje na koje se politika oslanja. U politici se od njega očekuje i da jamči istinu, što je bitno za književnost. Dakle, Kordić postavlja pitanje pojma političkog koje je od uticaja na književnost. Ne treba, pri tom, izgubiti iz vida da i doksa podrazumeva neki oblik univerzlalnosti politike, registra istine. Ali, promene političke stvarnosti raskrivaju da je ta univerzalnost zapravo sama politika. Konačno, svaka politička praksa polaže pravo na univerzalnost. Osnova dokse je postojana., a unekoliko je spremna i da prihvati ono što je dovodi u pitanje Istorija pokazuje da politika prodire u svu duhovnu delatnost, što će reći i u književnost. Sve je ovo lako pokazati na primeru naše književnosti i danas. Postavlja se pri ovome pitanje mogućnosti postojanja nepristrasnog gledišta s kojega se ta književnost može prosuđivati, kako misliti politiku te književnosti, a da to prosuđivanje ne bude shvaćeno kao deo aktuelne političke borbe. Po svemu sudeći, to nije mogućno izbeći, ni ako se zadovoljimo samo opisom stanja kakvo jeste Bitna, prema Kordiću, ne i jedina, politička crta neoliberalnog realizma u srpskoj književnosti jeste odnos prema diskursu o Srbima, prema doksičkoj slici Srba, onoj koju su oni sami o sebi stvorili i onoj koju drugi o njima stvaraju. Svaki politički diskurs nameće izvesna ograničenja književnom govoru, što bi omogućilo njegovu delotvornost, izričitost, jasnost. Književni govor može biti posledica političkog diskursa, čak i onda kad na sve načine (umetnost radi umetnosti) nastoji da bude vlastiti uzrok. Uprkos tome, politički diskurs nije, ne mora biti presudan za pripovedanje, niti se može poistovetiti sa pripovednim diskursom. Barem se tako obično misli. No to mišljenje, konstatovaće Kordić, previđa, ili ne misli da je politika izvorna antropološka i istorijska činjenica, makar onoliko koliko je to odnos sa drugim, koliko je to sama egzistencija. Politika nije samo istorijski okvir, skup okolnosti u kojem čovek misli i dela, što je važno sa aspekta političke književnosti i političke filo sofije. „Mene, međutim, zanima politika književnosti, politika kao autonomna književna činjenica, kao vid enkodiranja književnog govora”, izjasniće se Kordić u ovoj studiji. I za književnost mora važiti da je poimanje trenutka u kojem nastaje. U tom (književnom, estetskom) poimanju svakako je sadržana i politika kao bitna dimenzija datog istorijskog trenutka. Ipak, najpre valja utvrditi da li postoji politika književnosti, te da li je književnost uvek politika? Kordić izvodi zaključak da književnost može biti političko sredstvo, drukčije rečeno, može biti u službi politike, ili sredstvo političke borbe, propagande, može biti politička književnost, i to ne uvek u okviru estetskih i estetičkih pretpostavki. Taj stav važi i za druge duhovne oblasti, na primer filosofiju, koja mora biti važna za razumevanje književnosti. Tako, stvar književnosti i politike još se nije pojavila na čistini. Zato što i nije neka stvar, ili što je nečista, što se ne da izdvojiti kao stvar. Uprkos tome, ističe Kordić, autonomija književnosti je nesporna i jasno se raspoznaje. Za književnost se može reći da ono što kaže i čini. Politika je mišljenje, ali i književnost je mišljenje. Uzajamnost poetike i političkog diskursa u teoriji se, uglavnom, ne dovodi u pitanje. Nisu, međutim, jasni stepen, oblik i, ponajmanje, nužnost njihove povezanosti, tim pre što se, nedovoljno precizno, poreklo poetike dovodi u vezu sa politikom. Nameće se pitanje - je li uistinu poetika proizašla iz političkog? I, može li biti nezavisna? Karl Šmit tvrdi da političko “ne može imati normativni već samo egzistencijalni smisao”, te možda je u tome tajna umetnosti i književnosti posebno. Tada se političko ne bi razlikovalo od egzistencijalnog. Egzistencijalni smisao mora biti ishodište, ili moguće ishodište normativnog smisla. Egzistencijalni smisao političkog, prema tome, mogao bi biti neka vrsta normativnosti, koja je egzistenciji svojstvena, ili koja nastaje sa egzistencijom. Političko bi onda prethodilo egzistenciji. Ili kako mu već drago, političko je sastavni deo ljudske egzistencije, što se na brojnim primerima iz književnosti, koje spominje Kordić, i očituje
Pripremila: S Spasić