Pesničko delo i misao o poeziji Milovana Danojlića

01.01.13 Književna istorija

Pravi je podvig u današnje vreme u Srbiji, kada sredstva za finansiranje naučno-istraživačkih zbornika prete da budu potpuno ukinuta, objaviti 28 radova posvećenih poeziji jednog velikog književnog pregaoca. Štaviše, projektu za poetička istraživanja to polazi za rukom najmanje dva puta godišnje (ovo zvuči gotovo neverovatno) i to ni manje ni više nego za istu ediciju kojoj je cilj izučavanje srpske poezije HH veka. Objavljivanjem šesnaeste knjige (Pesničko delo i misao o poeziji Milovana Danojlića) Projekat je za korak bliži ispisivanju istorije srpske poezije XX veka. Ovakvo sistematično izučavanje jednog književnog roda i organizovanje istraživačkog posla retko je u srpskoj kulturi i samo po tome već jeste značajno. Dosadašnji urednici (Novica Petković, Jovan Delić, Aleksandar Jovanović, Svetlana Šeatović Dimitrijević, Dragan Hamović – a sam popis uredničkih imena upućuje na niz verovatno najposvećenijih savremenih izučavalaca srpske poezije), pokazali su želju za obuhvatanjem najširih pitanja pesničke poetike. Otuda je osvrtanjem na postojeće zbornike moguće iščitavati kako individualne poetike pisaca tako i istoriju srpskog stiha, potom jezičko-stilske promene koje su se odigravale u srpskoj književnosti HH veka, tematske promene, ali i pregled veza, tačnije uticaja i odnosa srpskih pesnika dvadesetog veka sa celokupnom književnom i uopšte kulturnom tradicijom – i srpskom i svetskom. Zadovoljstvo je primetiti prisutnost više autora koji se pojavljuju od prvog zbornika do evo poslednjeg, šesnaestog (imajući u vidu o kojim imenima je reč za pretpostaviti je da je samo urednicima poznato koliko je zalaganja, truda i vremena bilo potrebno da bi se ovakav jedan kontinuitet održao), ali i konstantno povećavanje broja saradnika ne samo novim istraživačkim imenima (a svi urednici su nastojali da uvrste mlade ljude), već i dotad nezastupljenim a značajnim izučavaocima srpske poezije (što neosporno svedoči o značaju ove retke edicije).
Zbornik Pesničko delo i misao o poeziji Milovana Danojlića objavile su dve velike institucije iz Beograda, Institut za književnost i umetnost (na čelu sa dr Vesnom Matović) i Filološki fakultet (ispred kojeg stoji dr Aleksandra Vraneš), u saradnji sa Dučićevim večerima poezije iz Republike Srpske. Saradnja Instituta za književnost i umetnost i Dučićevih večeri poezije nije nova (u pitanju je peti zajednički zbornik; u četiri prethodna se kao suizdavač pojavljivao Učiteljski fakultet koji je, zahvaljujući velikom zalaganju i izuzetnom trudu prof. dr Aleksandra Jovanovića, umnogome pomagao finansiranje i značajno učestvovao u organizaciji skupova Projekta.
Obiman broj strana zbornika (560) i veliki broj autora (27) ukazuje na ogroman posao i, ako se tako može reći, opravdava dva urednička potpisa – dr Jovana Delića i dr Dragana Hamovića. Redakcioni odbor nastojao je da u zbornik uvrsti autore sa različitih podneblja koji se bave izučavanjem srpske poezije (Beograd, Novi Sad, Banjaluka, Peskara, Podgorica) i različitih naučnih i nastavnih institucija (Institut za književnost i umetnost iz Beograda, Filološki fakultet Univerziteta u Beogradu, Učiteljski fakultet Univerziteta u Beogradu, Filozofski fakultet Univerziteta u Novom Sadu, Univerzitet u Peskari, Filološki fakultet Univerziteta u Banjaluci, Filozofski fakultet Univerziteta u Istočnom Sarajevu, Filozofski fakultet Univerziteta Crne Gore, Visoka škola strukovnih studija za obrazovanje vaspitača iz Novog Sada). Insistiranje na obuhvatanju što više područja na kojima se izučava srpska poezija prevazilazi želju za jednim metodološkim i naučnim dijalogom i vodi svojevrsnim kulturnim svetkovinama povezanih svešću o zajedničkim duhovnim i kulturološkim ishodištima.
Osvrnemo li se na ediciju u kojoj je zbornik o Danojliću publikovan zapažamo tendenciju okretanja izučavanju pesnika koji su stvarali nakon Drugog svetskog rata, periodu koji daleko od toga da nije izučavan, ali koji je svakako u mnogo manjoj meri bio predmet naučno-istraživačkih skupova i zbornika (verovatno je najvažniji uzrok u tome što autori uglavnom nisu završili svoje stvaralačke opuse; napomenuo bih da su izuzeci zbornici biblioteke u Kragujevcu čijem objavljivanju prethodi pesnička nagrada, ali iza kojih ne stoji naučna institucija). Institut se, dakle, prihvatio izazova – govoriti o do skoro savremenom pesništvu iz ugla istorije književnosti. Kada je reč o zbornicima iz ove edicije, izazov se možda najmanje tiče vrednosti i značaja pesnika, dakle onih kategorija koje su u proučavanju aktuelne književnosti najosetljivije. Vrednost pesničkog glasa Milovana Danojlića, reklo bi se, neosporna je. Otuda se izazov prevashodno odnosio na upuštanja u iščitavanje intertekstovnih i poetičkih uticaja (s obzirom na to da je reč o aktuelnoj književnosti), kao i prepoznavanje tradicije u savremenom pesničkom izražaju. Radovi sakupljeni u ovom zborniku, čini se, uspešno su odgovorili izazovu. Jedan od urednika ispisuje „Svaka pomisao na sveobuhvatnost ili na konačne odgovore – iluzorna je” i time ukazuje na veličinu, značaj i neuhvatljivost pesnika Milovana Danojlića.
Zbornik se, istaknuto je, sastoji od 27 radova, uz poduži uvodni tekst urednika Jovana Delića koji i sam više ima karakter naučno-istraživačkog rada nego uvodnika za jedan zbornik. Uz ovih, rekao bih, 28 naučnih radova, u zborniku se nalazi i dragoceno poetičko slovo Milovana Danojlića (dugačko gotovo 40 strana), i ispisano, koliko je meni znano, specijalno za ovaj zbornik. Prilog koji nije čest u naučnim publikacijama, zapravo ne znam da li još negde i postoji izuzev u ovoj ediciji, ali koji je bez ikakve sumnje prava dragocenost za sve proučavaoce i čitaoce poezije.
U uvodnom tekstu „O Danojliću, u Trebinju. Uvodna riječ” (tekstu koji je mogao, a možda i trebao poneti naslov „Danojlić o Dučiću, i njemu samom” ili pak „Odnos Danojlića i Dučića”), Jovan Delić polazi od tekstova koje je Milovan Danojlić ispisao o velikom srpskom pesniku iz perioda moderne i uspeva da iz iščitavanja pesnikovog odnosa samo prema jednom pesniku pokrene sva ona pitanja i većinu tema o kojima će potom biti reči u pojedinačnim radovima u okviru zbornika. Time uvodni tekst opravdava naslov i funkciju koja mu je data u zborniku.
Zbornik je podeljen u četiri celine kojima prethodi uvodni tekst Jovana Delića, i nakon kojih sledi poetički tekst samog pesnika („Moje pesničko iskustvo”). Prvi deo zbornika obuhvata osam radova koji se bave opštim poetičkim pitanjima Milovana Danojlića – razvojem njegove poezije, književno-istorijskim fazama, pitanjima pesničkog jezika, metričkim, žanrovskim i tematskim repertoarom, odnosom eksplicitne i implicitne poetike, međusobnom zavisnošću stiha od tema...
U više radova ukazuje se na podudarnosti između Danojlićeve poezije i drugih stvaralačkih oblasti ovoga književnika, na primer, odnos pesničkih tekstova prema stavovima iz piščeve esejistike, što je predmet rada Jovana Delića koji zaključuje: „Imponuje razuđenost Danojlićevog senzibiliteta i širina razmaha njegovog emotivnog klatna; njegova sposobnost da se uživi u pjesnike veoma različitog temperamenta i osjećajnosti na cjelokupnoj vremenskoj vertikali novije srpske poezije – od Sterije i Njegoša, pa do Ljubomira Simovića. Ta širina mu je omogućila da, tumačeći druge, artikuliše svoje eksplicitne stavove o brojnim pitanjima pjevanja i mišljenja o poeziji. Zato su njegovi eseji nezaobilazni pri traganju za njegovom poetikom, pogotovo eksplicitnom” (47–48). I prevodilačko iskustvo zapaža se kao ono određujuće u formiranju Danojlića kao pesnika (J. Delić).

Uporedno istraživanje Danojlićeve poezije i esejistike možda je najobuhvatnije izvršeno u radu „Delotvorno stanje jezika: Danojlićeve kovanice” dr Aleksandra Milanovića. Prema mišljenju autora, radi se o dva žanra u okviru kojih je, bar kada je reč o jeziku i stilu, Danojlić ostvario veliki doprinos i nagovestio neke od pravaca jezičkog i stilskog razvoja savremene srpske poezije i esejistike. Milanovićevo proučavanje prevashodno se tiče pitanja pesničkog jezika, osobito postupka stvaranja kovanica.
Još nekoliko tekstova posvećeno je značaju izbora leksičke građe i uopšte jezičke građe, ali i metričkim repertoarom. Takvi su, recimo, inspirativan tekst „Pesnički oblici Milovana Danojlića” mr Sanje Paripović i „Danojlićeva poezija” dr Đorđija Vukovića koji se, pored navedenog, bavi i pesnikovim žanrovskim repertoarom. Navedeni autor smatra da se mogu izdvojiti osnovne pesnikove težnje i pored toga što je Danojlićevo pesništvo u celini raznoliko: „Na jednoj strani je kritika i satira koja je najbolja u epigramima, a na drugoj strani vidimo opisne i refleksivne pesme koje se delom raspoznaju i prema metričkim elementima. Ove poslednje pesme su mahom duže i pisane u dužem stihu i manje se bave prirodom koja je osnovna tema i, mada ne pruža uvek radost, deluje kao zaštita od radikalnog pesimizma” (33). Analizom pejzaža bavio se dr Miodrag Maticki („Danojlićeva poetika pejsaža”), koji Danojliću utvrđuje značajno mesto na liniji srpskog pesništva na kojoj se duboko i neposredno doživljava priroda i njena snaga, u čijoj poetici, kako beleži Maticki, središnje mesto zauzima traženje harmonije na primordijalnoj ravni.
Tekstovi dr Dragana Hamovića i dr Ranka Popovića, koji se takođe nalaze u uvodnom bloku, prate Danojlićev pesnički razvoj. U radu „Poezija Milovana Danojlića – od grupe neosimbolista do postsimbolista” Hamović prati promene koje su se odigrale u pesnikovoj poetici od najranije napisanih pesama do onih poznih, i uspostavlja Danojlićev odnos sa poezijom kasnog Dučića, dok se Ranko Popović u radu „Od bunta do molitve: kritička svijest u Danojlićevom pjesništvu” više zadržava na iščitavanju pesnikovog stava prema svetu na osnovu kojeg razdvaja ranu od pozne stvaralačke faze: „Mladalačko buntovništvo, pjesnički ogoljeno i jednoznačno, postepeno se, nekolikim cjelovitim zbirkama, usložnjavalo do stišane sentencioznosti i molitvenog tona”.
Konstantama u Danojlićevom tematskom repertoaru bavi se rad dr Slađane Jaćimović, „Između tuđine i zavičaja – lirska tenzija u poeziji Milovana Danojlića”. Autorka tumači tematski kompleks zavičajnosti i stranstvovanja povodom kojeg zaključuje: „Odnos identiteta i alteriteta, zavičaja i tuđine veoma je složen, te možemo pratiti različite nivoe i stepene izgnanstva, paradoksalnog hotimičnog otuđenja od matice i duboke ukorenjenosti u njoj”.
Drugi deo zbornika obuhvata šest radova u čijem su središtukonkretne pesničke zbirke. Marko Avramović se bavi Urođeničkim psalmima (pored analize pesama, autor se osvrće na recepciju Danojlićeve prve zbirke pesama i daje dragocena zapažanja o verzijama stihova i izmenama koje je pesnik u potonjim izdanjima vršio), Jana Aleksić tumači zbirku Mišja rupa (posebno se zadržavajući na egzistencijalnoj problematici), dr Predrag Petrović zbirku Čekajući da stane pljusak (1986) koja se, kako autor piše, analizira kao profilisani poetički, životni i hermeneutički stav koji lirski subjekt zauzima pred svetom, dr Branko Letić Pešački monolog (zbirku iz 2007. koju autor vidi kao svojevrsni rezime pesnikovog dosadašnjeg životnog puta), a dr Risto Tubić analizira zbirku Crno ispod noktiju (2009). Konkretne pesničke zbirke predmet su i rada „Na putu svežine reči” dr Svetlane Šeatović Dimitrijević, koja akcenat u istraživanju stavlja na ranu pesnikovu fazu, na zbirke Urođenički psalmi, Balade i Rane i nove pesme. Autorka ovu fazu karakteriše kao autohtonu, kao onu koja je prožeta panteizmom i specifičnim oblikom izvornosti pesničke reči i zaključuje: „Danojlićeve rane pesme su osoben spoj panteizma, prirodnosti i vitalizma spretno predstavljenog u oblicima psalama i balada”.
Treća celina sastoji se od sedam radova usredsređenih na određena poetička pitanja koja se tiču Danojlićevog opusa pesama za decu. Celinu otvara rad dr Petra Pijanovića „Danojlićeve pesme sa granice”. Autor izuzetno uspešno analizira ranu pesnikovu fazu u stvaralaštvu za decu, te ukazuje na dvostruki receptivni horizont zbirki koje joj pripadaju – Pijanović ih određuje kao pesme sa granice okrenute kako mladim čitaocima tako i onim starijim. Danojlićeva poezija za decu predmet je radova dr Jovana Ljuštanovića, dr Valentine Hamović, dr Zorane Opačić, Nedeljke Perišić, mr Jelene Panić Maraš i Andreje Marić. U radu J. Ljuštanovića („Igra u poeziji za decu Milovana Danojlića”) ukazuje se na mesto igre u poetici dečje pesme i u poeziji za decu Milovana Danojlića, dok se u radovima Valentine Hamović („Naivna pesma Milovana Danojlića ili poetika čistog daha”), Zorane Opačić („Poezija za decu Milovana Danojlića između dva sveta”) i Nedeljke Perišić („Portretizacija i karakterizacija likova u Danojlićevoj naivnoj pesmi”) govori o Danojlićevom konceptu naivne pesme i istovremeno se pružaju inspirativne i savremene analize piščevog stvaralaštva za decu.
U završni, četvrti blok zbornika o poeziji Milovana Danojlića uvršteno je sedam istraživačkih tekstova u čijem je središtu piščev prevodilački rad, odnosno komparativni pristup Danojlićevom pesništvu. Dok Mina Đurić preispituje Danojlićev dijalog s antičkom tradicijom, posebno sa rimskim liričarima, ostali autori prevashodno se bave Danojlićevim prevodilačkim radom, njegovim prepevima, uticajima prevođenih pesnika na Danojlića pesnika. Tako se Olivera Radulović bavi pesnikovim prepevima Pola Klodela, Goran Radonjić uticajem Jejtsa, Persida Lazarević di Đakomo Danojlićevim prepevom Ezre Paunda, Branko Brđanin prepevom Šekspira, dok Sonja Veselinović analizira Danojlićev prevodilački pristup uopšte.
Na kraju, pohvalno bih se izrazio i o izrađenom indeksu imena, koji su za ovaj zbornik uradili Marko Radulović i Marko Avramović, baš kao što treba pohvaliti i lektorsku i korektorsku ruku Nedeljke Perišić i odlične prevode rezimea Tijane Tropin.
Neosporno, zbornik Pesničko delo i misao o poeziji Milovana Danojlića vredan je doprinos ne samo proučavanju poetike Milovana Danojlića, već i srpske poezije pisane nakon Drugog svetskog rata. Prisutnost velikog broja autora svedoči o izuzetnom interesovanju savremenog čitaoca za poeziju, a sami tekstovi govore o kvalitetu tih čitanja. Zbornik Pesničko delo i misao Milovana Danojlića nastavlja da istražuje mnoge pesničke probleme i poetička pitanja koja su bila pokrenuta i postavljena i u prethodnim zbornicima iz iste edicije, ali, isto tako, i otvara neka nova područja istraživanja poezije druge polovine dvadesetog veka, čime se opravdava uredničko nastojanje za što obuhvatnijim i analitičnijim izučavanjem srpske poezije.
Bojan Čolak