Pesnički atelje

22.10.05 Politika

Najnovija zbirka našeg klasika Aleka Vukadinovića uspostavlja kontinuitet sa autorovim knjigama koje je objavljivao od devedesetih godina do danas, dakle od „Ruže jezika“ do „Božjeg geometra“, ali u mnogo čemu izoštrava, pa čak i radikalizuje njihova poetička načela. U tom smislu je „Pesnički atelje“ strukturno složenija knjiga od ovih prethodnih, a u imaginativno-jezičkom smislu jedan od najboljih pesnikovih rukopisa. Vukadinović je na tragu postupaka lirske apstrakcije i redukcije u ovoj zbirci postigao gotovo apsolutno saglasje između melodijske i vizuelno-slikarske ravni teksta, odnosno njihovih motivsko-formalnih korelativa. Komponovana iz dve celine unutar koje su razvrstani manji ciklusi i uokvirena dvema, semantički suprotnim pesmama koje prizivaju apokaliptična područja ništavila i „zarne nade“ ( „Metohija, poster“ i „Poklonjenje Grigorija Dijaka Knjizi-Jevanđelju“), „Pesnički atelje“ sugeriše jednu osobitu perspektivu pounutrašnjenja pesničkog subjekta u njegovim noćnim, čulno-spoznajnim doticajima sa predmetnim svetom. Prostor kućne tišine i „samstva“ u kojem se konture vidljivog zazivaju u obliku „oniričkih jednačina“ ili „razlomaka“, predstavlja poslednje pesnikovo utočište od „golem-mraka“ i „vremena-zlovremena“, njegov hram-atelje, u kojem niko drugi i ništa drugo ne svetli do – on sam.
U ovoj tački Vukadinović nastavlja i produbljuje autopoetičku liniju započetu u zbirci „Božji geometar“(1999), naglašavajući još intenzivnije metafizički značaj pesničkog stvaranja. Ono se ostvaruje u mističnim simboličkim odnosima između kruga i linije, odnosno crte, koja tvori suštastvenu figuru kvadrata, oblasti na čijim se granicama zbivaju ponoćna čarovanja i oživljavaju potonule melodije i boje. Pesnikov svagda strogi odabir jednog broja motiva koji variranjem i melodijskim preinačavanjem tvore prepoznatljivu i neponovljivu zvučnu paletu autorove jezikotvorne pletisanke, kreće se između Malarmeovog poimanja maglovite i neodređene višeznačnosti reči i Eliotove težnje da jedna reč u sebi sabere što više različitih, neočekivanih, protivrečnih, pa i paradoksalnih značenjskih nijansi. U tom smislu, metafizika kruga može da podrazumeva i stalno potvrđivanje pesničkog i egzistencijalnog identiteta, njihovu istovetnost u razlici, savršenstvo totaliteta, kao i zlatni presek ruže jezika. S druge strane, on nesumnjivo upućuje na dramatičan napor da se iz tog opsesivnog vrtloga lirski junak vine ka poetskoj projekciji linije beskraja, ili kako će pesnik, inspirisan apstraktnim avangardnim slikarstvom, reći „ crtom čistom“. Zbog toga sušta crta, odnosno linija u zbirci Aleka Vukadinovića, kao i kod Paula Klea, ima funkciju razbijanja trodimenzionalne, klasične figuralnosti. Ona time simbolizuje razgraničenje različitih površina i planova, odnosno domena stvarnosti (unutrašnje i spoljnje, budne i snevne, svetle i tamne), a sama postaje nosilac celovitosti poetske slike i težište njenog značenja. Kle je govorio o posebnom izrazu, dinamici i psihi (duši) linije, a Alek Vukadinović u antologijskoj pesmi „Noćno ozarje“ posvećenu velikom švajcarskom umetniku, otkriva tajnu svoje poetske radionice: „Ti što isijavaš svu noć voznesenja / Mastilom i dletom vretenom i kistom / Spoznao si Crtu: Druga su vremena / Novi rez to vetar tka u lišću istom / Sustiglo te vreme gorući dah vetra / Kovitlac u struji drhtaj iz daljina / Otvaram te knjigo božjeg geometra: / Plavooki beskraj kosina uglina“.

Zbog toga se i pesnik služi posebnim jezikom i sintaksičkim obrtima, još profinjenijim i melodijski akcentovanim nego u prethodnim zbirkama. Ovome treba dodati polifonijsko bogatstvo različitih tipova stiha i formalnih oblika: od svojevrsnog hemsametra, preko jedanaesterca i dvanaesterca, deveterca, sedmerca (u basmama), kombinacije sa kratkim ili dužim slobodnim stihom, pesmom u prozi, tzv. bokorastu, grafički izlomljenu formu koju su koristili avangardni i ekspresionistički pesnici (npr. „Metohija, poster“ ili „Vek-bivanje“).Melodijsko-eufonijska energija forme (majstorstvo asonance, aliteracije, ponavljanja, refrena, paranomazije, tako retka u našem, ali i evropskom savremenom pesništvu), ujedno emanira i odgovarajuće kolorističke nijanse – od potpunog zatamnjenja, preko zagasitih vatrenih i zlatnih preliva koji u nekom dalekom, potonjem pejzažu pretvaraju Boga nigdine, nečuja i pepelišta u zlatnoplavo jevanđelje Grigorija Dijaka. Čitajući ga, on ga, iako bez suze ozarenja, istovremeno i nanovo piše, dopisuje. Videlac noćni, rezbar, vrtlar, čuvar zdanja, tako ponovo, u molitvenom zanosu ište poljuljano ravnoglasje, veru i nadu u večni, obnoviteljski Krug spasenja.

Bojana STOJANOVIĆ PANTOVIĆ