Odevanje u Beogradu u XIX i početkom XX veka

01.02.08

Glasnik Etnografskog instituta SANU
U izdanju „Stubova kulture“ objavljena je 2006. godine knjiga Mirjane Prošić-Dvornić, antropološkinje koja već godinama živi i radi u Midlandu (SAD), a koja je karijeru započela u Beogradu, gde je radila na Odeljenju za etnologiju i antropologiju Filozofskog fakulteta. Reč je o knjizi pod naslovom „Odevanje u Beogradu krajem XIX i početkom XX veka“, koja predstavlja prerađenu, dopunjenu i znatno unapređenu verziju rukopisa doktorske disertacije „Odevanje u Beogradu od 1878. do 1915. godine“, odbranjene još sredinom osamdesetih godina prošlog veka. Nakon dve decenije, kako M. ProšićDvornić kaže, „bogatog i dinamičnog života“ koji je rukopis disertacije vodio, u dijalogu sa drugim autorima i istraživačima, i perioda intelektualnog i životnog sazrevanja same autorke došlo je vreme da se jedno bogato, sistematično i interesantno istraživanje urbane, socijalne, kulturne i političke istorije Beograda stavi u korice i ponudi široj zainteresovanoj čitalačkoj publici.
U odnosu na prvobitni rukopis, u knjizi je znatno proširen vremenski okvir istraživanja i analize – na ceo XIX vek, kako bi se mogli pratiti istorijski procesi osvajanja političke nezavisnosti Srbije, započeti Prvim srpskim ustankom 1804. godine. Ovo je učinjeno da bi se tokovi i dinamika ovog procesa mogli što bliže, sadržajnije i detaljnije povezati sa korespondirajućim procesima transformacije srbijanskog društva – procesima koje odlikuju protivrečnosti, konflikti, retrogradna kretanja, stalna i dinamična konfrontacija modela „konzervativne“ i „progresivne“ emancipacije – koji će, kako autorka pokazuje, na početku XX veka konačno iznedriti jasan i snažan model „beogradske urbanosti“ (inače, kako je u knjizi jasno istaknuto, tek jedan od kulturnih modela u diferenciranom srbijanskom društvu).
Autorka je izbrala da ovu složenu promenu srbijanskog društva tokom XIX i početkom XX veka prouči kroz perspektivu odevanja, tačnije – kroz nastajanje i transformaciju srpskog (ženskog) građanskog kostima, čija će postepena ali konačna evropeizacija poslužiti za ilustraciju „velike društvene promene“ kroz koju su Beograd i Srbija prošli tokom „dugog“ XIX veka. Ovakav ugao posmatranja, skrećući pažnju na važnost (mogli bismo čak reći, kritični značaj) materijalne kulture kao materijalizacije simultanih procesa nacionalne unifikacije i društvene diferencijacije, donosi neočekivane teorijske „dobitke“, pošto elementi materijalne kulture (u ovom slučaju – elementi građanskog kostima i kasnije uspostavljenog sistema odevanja) otkrivaju važnost konkretnih aspekata kulture i svakodnevice u konstruisanju, materijalnim aspektima inače nesklonih, nacionalnih diskursa.
Budući da je reč o antropološkom istraživanju fenomena i procesa koji pripadaju prošlosti, M. Prošić-Dvornić je preuzela u antropologiji poznat i primenjivan metodološki model proučavanja kultura „na daljinu“ (M. Mid i R. Metro), koji je obuhvatao rad sa različitim istorijskim izvorima (arhivski dokumenti, analiza medija, fotografija), ali i intervjue sa retkim savremenicima/cama procesa o kojima je pisala i sa pripovedačima „porodičnih istorija“, koji su doprinosili rekonstrukciji vremena i događaja u „starom Beogradu“. Autorka je kombinovala etnografski metod, karakterističan za antropologiju, i korišćenje istorijskih izvora, koje je kritički reinterpretirala oslanjajući se na tradiciju francuske strukturalne istorije (M. Bloh, L. Fevr, G. Lefevr, F. Brodel), tako da je iz njih izvukla heuristički maksimum. Spisak korišćenih izvora podataka, od kojih značajan deo čine neobjavljeni arhivski izvori, fascinantan je, i može se sa sigurnošću tvrditi da u domaćoj etnologiji i antropologiji – od vremena istraživanja i originalnog nastajanja ovog rukopisa – istraživački poduhvat ovih razmera i sistematičnosti nije ponovljen. Poseban značaj za sve one istraživače koji imaju ambicija da se bave istorijskom antropologijom, ili pak žele da u svoja istraživanja uključe neki oblik istorijskih rekonstrukcija, predstavljaju delovi teksta u kojima se sa stanovišta etnološke heuristike, sprovodi skrupulozna kritika korišćenih vrsta izvora, što ostaje kao vredan metodološki komentar i pouka.
Na 510 strana osnovnog teksta, čemu su priloženi spisak dozvola za držanje zabava u 1897. godini i izvodi iz književnih dela u kojima se govori o društvenom životu i odevanju u Beogradu krajem XIX i početkom XX veka, a zatim i popis ilustracija, izvora i literature, autorka je u 11 poglavlja (u šta ne računamo predgovor) opisala i analizirala političku, društvenu, ekonomsku i kulturnu transformaciju Beograda i Srbije kroz prizmu odevanja kao važnog segmenta kulture. Nakon što je u uvodnom poglavlju definisala probleme i teorijskometodološki okvir istraživanja, uz podrobno predstavljanje i kritiku različitih vrsta izvora koje je koristila (materijalni, pisani, likovni, narativni i usmeni izvori), u poglavlju Beograd u XIX i početkom XX veka, podrobno opisuje političku istoriju Srbije toga vremena i stvaranje nacionalne kulture. U narednom poglavlju, Privredni razvoj Srbije i Beograda, ona skicira ekonomske promene koje će činiti okvir i pružati podršku razvoju nove građanske klase i njenih stilskih izraza, oličenih, između ostalog, i u sistemu odevanja. Zatim, u petom poglavlju, Društvenoekonomska, demografska i etnička struktura Beograda, M. ProšićDvornić objašnjava na koji su način političke i ekonomske promene u Srbiji tokom XIX i početkom XX veka uticale na društvenu diferencijaciju, izraženu u hijerarhiji zanimanja i antagonističkim vrednosnim orijentacijama. Kao posebno važan indikator kvaliteta i zamaha društvene promene, ona posmatra položaj žena, upoznajući nas sa različitim i suprotstavljenim projektima emancipacije žena, koje naziva „konzervativnom“ i „naprednom“ emancipacijom.
U poglavlju Transformacija prostorne strukture Beograda autorka prati način na koji je Beograd od naseobine orijentalnog tipa, nizom urbanističko-arhitektonskih zahvata, transformisan u srpsku prestonicu, koja je – baš kao i glavni gradovi evropskih država – prošla kroz urbanu rekonstrukciju u poslednjoj četvrtini XIX veka, reflektujući glavne ideje i procese kroz koje su prolazili evropski gradovi. Zahvaljujući takvoj „nacionalizaciji gradskog prostora“, u analiziranom periodu stvorena su brojna javna mesta na kojima se odvijao bogat društveni život beogradske elite i gde su, i na planu odevanja, javno prikazivani kriterijumi društvene distinkcije, o čemu autorka piše u poglavlju Društveni život. Naredna tri poglavlja neposrednije se bave analizom nastanka srpskog građanskog kostima (shvaćenog kao relativno fiksiran skup odevnih predmeta, koji su se prepoznavali kao socijalna i estetska oznaka nastajuće srpske građanske klase), njegove povezanosti sa evropskim modnim uticajima i analizom tržišta tkanina i odeće (proizvodnje i trgovine), koje je podržavalo dinamičan razvoj i transformacije kostima tokom XIX veka. M. Prošić-Dvornić identifikuje tri glavne faze u razvoju ženskog srpskog građanskog kostima („fiksirani“ kostim – oko 1830, „modnu fazu fiksiranog kostima“ oko – 1860 i „transformisani fiksirani kostim“ – oko 1890). Detaljnim i minucioznim opisima nastajanja srpskog građanskog kostima (osobito detaljno – ženskog), nastalim analizom izvornog materijala, ona dokumentuje na koji način je odevanje postepeno razvijeno u „sistem odevnih pravila“, čijom se upotrebom prikazivao društveni položaj, ali i različite društvene, kulturne osobenosti i moralni nazori – poput životnog doba, bračnog statusa, skromnosti i čednosti. Na osnovama semiotičkih pretpostavki da je kulturu potrebno shvatiti kao sistem parajezičkih znakova, a koristeći strukturalno-fukncionalni pristup Bogatirjeva, M. Prošić-Dvornić u analizi transformacije srpskog ženskog građanskog kostima pokazuje kako se u procesu dugog trajanja menja značaj pojedinih funkcija kostima i kako su u različitim periodima dominantne njegove različite funkcije, afirmišući na taj način važnost istorijske dimenzije i transformacija u izučavanju materijalne kulture.
U pretposlednjem poglavlju, Jezik mode – modni žurnali, autorka analizira način na koji je „amorfni oblik modne svesti“, koji je preovladavao tokom prve polovine XIX veka, u drugoj polovini veka artikulisan u, kako autorka naziva, „jezik odevanja“, zahvaljujući sistematičnom „radu“ modnih časopisa. Kao posledica toga postalo je moguće da se u svakodnevnom životu realizuje kulturna (ne)kompencija kroz „govor odeće“, što je, po mišljenju autorke, predstavaljalo tačku od koje počinje nepovratna evropeizacija – ne samo odevanja nego i mišljenja o odevanju u Beogradu. U završnom delu knjige, koji nosi naziv Posle svega, autorka se ponovo vraća dvema centralnim temama – društvenoj transformaciji Beograda i Srbije u XIX veku i početkom XX veka, kao i nastajanju i transformaciji odevanja u istim prostorno-vremenskim okvirima, spajajući i ukrštajući dva toka analize i potvrđujući neodvojivost „simboličke“ kulturalne i „političko-ekonomske“ istorijske analize u razumevanju kulturnih i društvenih pojava.
U najkraćem, ma koliko se današnjim mladim čitaocima, koji su strukturalni funkcionalizam davno ostavili za sobom i koji se „primaju“ na druge vrste (više postmodernih) problematizacija i tekstova, može činiti „staromodnom“, knjiga Mirjane Prošić-Dvornić – „Odevanje u Beogradu u XIX i početkom XX veka“ – predstavlja kapitalno delo domaće etnologije i nezaobilazna je za svakoga ko ima nameru da se ozbiljno bavi istraživanjima materijalne kulture, moderniteta, urbane antropologije, urbane istorije i metodologije istorijskih rekonstrukcija. Ovde želim posebno da istaknem nekoliko aspekata koji naglašavaju savremenost i aktuelnost pristupa autorke, koji je sa godinama i promišljenim intervencijama u tekstu samo dobio na značaju. To je, najpre, interdisciplinarnost, koja u ovom slučaju funkcioniše kao kombinacija istorijske antropologije i kulturne istorije. Izabrana tema „komunicira“ sa širokim poljem društvenih i humanističkih disciplina: u prvom redu sa – istorijom, ali i sa istorijom umetnosti, kostimografijom, urbanizmom i arhitekturom. Naročiti značaj istraživanja je u tome što potvrđuje interdisciplinarni potencijal antropoloških istraživanja i što pokazuje da otvaranje ka drugim disciplinama u srbijanskoj etnologiji i antropologiji nije novijeg datuma, odnosno – da ima svoju istoriju. U teorijsko-metodološkom smislu, studija „Odevanje u Beogradu u XIX i početkom XX veka“ predstavlja primer prevazilaženja deskriptivnog modela proučavanja materijalne kulture i prva je složena monografija posvećena odevanju u srbijanskoj etnologiji. M. Prošić-Dvornić ide i dalje od toga, i nudi dva interpretativna okvira koja studiju povezuju sa savremenim izučavanjima materijalne kulture i potrošnje, sa jedne strane, i sa izučavanjima moderniteta, sa druge strane. U oba slučaja, rezultat je otklon prema potencijalno arhivizirajućim shvatanjima etnologije i etnoloških istraživanja, što je naročito važno kada se ima u vidu da je autorka pokazala da je moguće primeniti dinamičnu teoriju i razumevanje i kada je u pitanju objašnjavanje fenomena koji pripadaju prošlosti. Kroz uspešan i delatan spoj teorijske informisanosti i empirijskih istraživanja, autorka pokazuje da je moguće na zadovoljavajući način ostvariti dijalog teorije i empirije. Konačno, ova studija se izdvaja i po stilu izlaganja, koji je jezgrovit i jasan, a odlikuje ga jednostavnost u prenošenju poruka čitaocima, pri čemu, ipak, radi jednostavnosti izraza nije žrtvovana složenost ideja i zbivanja o kojima se piše. Knjizi se može prići kao izvanrednoj naučnoj studiji, koja nudi komparativni okvir za kritičko promišljanje savremenih dilema i „agonizujućih izbora“, koji se u Srbiji (neočekivano, ali objašnjivo) ponavljaju na početku XXI veka, ali se ona svakako može čitati i kao uzbudljiva saga o urbanizaciji i modernizaciji Beograda XIX veka, tako da će zainteresovanim čitaocima i čitateljkama ovo štivo pružiti višestruko „zadovoljstvo u tekstu“.
Ildiko Erdei

04.01.08 Dnevnik - Novine i časopisi

Izdavačka kuća “Stubovi kulture” objavila je knjigu Mirjane Prošić-Dvornić pod nazivom “Odevanje u Beogradu u 19. i početkom 20. veka” (Beograd, 2007), koja predstavlja kapitalno delo o prestonici Srbije, njenoj kulturi, tradiciji i dobu kada prerasta u moderni evropski grad. Autorka studiozno pokazuje kako se iznutra menjao život Beograda, kako je grad postepeno sticao svoju unutrašnju dinamiku i spoljnu fizionomiju, ali i kako je od turske pogranične varoši sporo, ali uporno postajao grad u kome se susreće mnoštvo kultura, jezika i uticaja.
U ovoj studiji, iza koje stoji višegodišnje istraživanje društvene, političke, kulturne i modne istorije Srbije, autorka prati promene u svakodnevnom i javnom životu Beograda od Prvog srpskog ustanka do Prvog svetskog rata. Reč je o prerađenoj i dopunjenoj doktorskoj disertaciji koju je Mirjana Prošić-Dvornić odbranila 1985. godine na katedri za etnologiju Filozofskog fakulteta u Beogradu. Na istom odeljenju radila je kao predavač od 1974. do 1995. Više od deset godina živi u SAD, gde na Nortvud univerzitetu u Midlendu (država Mičigen) predaje tekstil i kulturnu antropologiju.
Na osnovu mnogobrojnih dokumenata, pisama, fotografija, novinskih članaka (dnevna i periodična štampa, modni žurnali, ilustrovani kalendari), reklama i književnih dela (memoari, putopisi, feljtoni), autorka je uspela da rekonstruiše način života različitih društvenih slojeva Beograda u 19. i početkom 20. veka. Zamiranje Otomanske imperije nužno je dovelo do smene kulturnih uticaja. Jedan od segmenata društvenog života u kojem se ovaj proces najjasnije ogledao bila je moda. Namera autorke bila je da pokaže da su gradovi bili nosioci promena u društvu, u kojima su se prvo odvijali procesi modernizacije koji su potom polako prodirali i u seosko zaleđe.
Izvanredan primer odbacivanja starog, orijentalnog i prihvatanja novog, zapadnog, bio je srpski građanski kostim, posebno njegova ženska varijanta. Dok je, recimo, Francuska revolucija lansirala duge pantalone, dva srpska ustanka su iz mode izbacila turske papuče, čizme i čalme. Polazna namera autorke studije “Odevanje u Beogradu” je da preko jedne efemerne svakodnevne potrebe, kao što je moda, pokaže kako opšta gibanja u društvu utiču na promene u životu običnih ljudi. Ona se, otuda, odlučuje za period sticanja nezavisnosti i “hvatanja” koraka sa naprednim delom Evrope, jer je moda u prevratničkim vremenima najrečitija, te ona tako postaju idealna za proučavanje ovog fenomena.
Evropska moda u Srbiji više nije predstavljala izuzetak, odeću koju nose samo odvažni i imućni pojedinci, kao što je to bio slučaj u prvim decenijama 19. veka. Ovaj način odevanja je sve više osvajao beogradsko tržište i “srce beogradskih dama”. Od 70-tih godina modne novine su se na našem prostoru pojavljivale skoro istovremeno kad i u srednjoj, pa i zapadnoj Evropi. Sa zapadnim načinom odevanja stigla su i razna pravila - kako kombinovati pojedine modne elemente, kako ih nositi, ponašati se u njima, šta obući za datu priliku. Na osnovu ovih izbora i kriterijuma određivala se kulturna kompetentnost pojedinaca.
Naravno da je bilo i kritičara određenih modnih trendova (visoke potpetice, uski korseti), ali je to bilo normalno u svakoj društvenoj sredini tadašnje Evrope. Dakle, i kod nas su se vodile rasprave o “štetnosti midera i sumnjivom uticaju ženskih gaća”, kao što se u to vreme javljaju i prvi borci za prava životinja koji su skretali pažnju “da se na ženskim šeširima nalazi ipak previše perja”. Autorka navodi zanimljive primere iz domaće literature (Sremac, Nušić, Matavulj) koji u svom duhu svedoče o načinu odevanja raznih društvenih grupa - službenici, zanatlije, činovnici, đaci, provincijalci, služavke.
Knjiga Mirjane Prošić-Dvornić se može svrstati u red najznačajnijih studija koje su u ovoj oblasti, tokom poslednje tri decenije, objavljene na našim prostorima (P. Vasić “Uniforme srpske vojske 1808-1918”, B. Popović “Moda u Beogradu 1918-1941”, Grupa autora “Službeno odelo u Srbiji u 19. i 20. veku”). Osim što predstavlja dragoceni pokazatelj koliko je moda bila odraz društvenih i političkih promena, ova knjiga svedoči i o visokim istraživačkim dometima u jednom značajnom domenu naše kulturne istorije.
Siniša Kovačević

27.05.07 Danas

Francuska revolucija je lansirala dugačke pantalone, a dva srpska ustanka su iz mode izbacila turske papuče, čizme i čalme

Antičke Grkinje su farbale kosu i belele lice, Aristotel nije izlazio bez prstenja, a Aleksandar Makedonski je brijao bradu pa su to, po ugledu na njega, činili i svi Grci, koji su dotad brade duge nosili. Rimljani su, prema predanju, bili vrlo sujetni te se i muško i žensko šminkalo i parfemisalo, dok su, na drugoj strani sveta, divlji vikinzi za pojas zadevali, između ostalog, i - češalj.
Ni u starom dobu nije bilo dovoljno samo se obući. Praktičnu funkciju odeće, kao najvažniju, pratila je i potreba za estetskim, koja verovatno potiče još od postanja, od vremena biblijskog lista jer je on, unatoč grehu koji je simbolizovao, uvek prikazivan kao jedan vrlo lep i stilizovan list. Ali istorija odevanja i ukrašavanja tela govori i o tome da je ono što su ljudi nosili, po pravilu bilo u vezi s društvenim kontekstom. Ranije se preko odeće moglo odrediti ko pripada kojoj klasi, a način odevanja bitno se razlikovao i po polu, dok danas, kada socijalna segregacija ima drugačiji oblik, odeća više govori o tome koliko onaj koji je nosi ima novaca, ukusa i, eventualno, kojim se poslom bavi. Odeća je oduvek bila najjednostavniji oglašivač društvenih vesti.
S pojavom mode u novom veku, kada se usled ekonomskih, privrednih, društvenih, čak i geografskih promena, život ubrzava, a ritam smene starog novim u svim oblastim prestaje da bude jednoličan i spor, poruke koje odeća prenosi bivaju sve brojnije. Iz nekog razloga, koji ni do danas nije sasvim razjašnjen, postaje jako važno biti moderan, toliko da u XV veku u Francuskoj Karlo VII ozbiljno razmišlja da osnuje posebno ministarstvo za modu.
Još je jedna prekretnica u istoriji odevanja - stvaranje srednje klase. Tada dolazi do opšte demokratizacije, a modna se proizvodnja umesto dotadašnjeg usmerenja pretežno na viši stalež okreće ka širokim narodnim i, naravno, potrošačkim masama. Otada pa sve do danas moda kao način odevanja i promena u odevanju predstavlja jedan od najuticajnijih, ali verovatno i najpovršnijih fenomena kulture, kako je to jedan filozof rekao. Budući da odnosi koje izražava više nisu usko određeni, ovaj fenomen postaje predmet ne samo socioloških i kulturnih već i filozofskih, psiholoških, lingvističkih, semiotičkih, etnoloških, antropoloških i svakojakih drugih rasprava.
Polazna nauka autorke studije Odevanje u Beogradu, Mirjane Prošić Dvornić, jeste etnologija. Namera joj je bila da preko odevanja, te, prema njenim rečima, "efemerne svakodnevne potrebe", pokaže kako opšta gibanja u društvu utiču na promene u životu običnih ljudi. Ona se odlučuje za nemiran XIX i tranzicioni početak XX veka, za period sticanja nezavisnosti i uspostavljanja nove nacionalnosti, vreme "idealno za proučavanje ovog fenomena". Idealno jer je moda najrečitija u prevratničkim vremenima, kada, sasvim logično, sve postaje prevažno.
Dok je recimo Francuska revolucija lansirala duge pantalone, dva srpska ustanka su iz mode izbacila turske papuče, čizme i čalme. Za vreme Prvog ustanka otpor Turcima pružan je i tako što su srpski prvaci nosili odeću svih boja samo zato što su je Turci izričito zabranjivali - niko ko nije bio musliman nije smeo nositi crvenu i zelenu boju Alaha. Kada je Prvi ustanak ugušen, sve se na staro vratilo, pa već u Drugom ustanku, Miloš Obrenović izdaje naređenje da se napadnu svi koji nose zelene tkanine. A za vreme čitanja hatišerifa, kada su i knez i njegova svita tursko odelo zamenili vojnom odećom po ugledu na evropski šivene uniforme, knez je, kao znak da je sada srpsko vreme došlo, kući razvijenu čalmu poslao, jer ni tu čalmu niko mimo Turaka ranije nije smeo nositi.
Već je i na ovom primeru srpsko-turskih odnosa vidljivo da je za očitavanje značenja koje odeća ili pojedini njeni delovi nose, neophodno poznavati važeće kodove razumevanja i prepoznavanja u različitim društvenim grupama, njihove običaje, tradiciju, ciljeve, postignuća. Prošić Dvornić se posla prihvatila naučnički ozbiljno i u svojoj knjizi, naime prerađenoj i dopunjenoj doktorskoj disertaciji, pored iscrpnih podataka o odeći koju su Srbi nosili, daje i istorijsku sliku vremena, s privrednim i ekonomskim odnosima, razvojem grada, prilikama na dvoru, uspostavljanjem klasa, načinom i ulogom obrazovanja. Sistematizovano je sve što je bilo u vezi s ondašnjim odevanjem: od krojača i krojačkih zadruga, preko balova i učitelja plesa, modnih časopisa i niza zanimljivih podataka o tome koje prvi - uveo konjske trke, žensku gimnastiku, popodnevne žureve, ko je bio trendseter, ko imitator, ko protivnik nezdravog pomodarstva; a ima i dirljivih svedočanstva - iz onog doba sačuvana je knjižica, jedna od onih koje su devojke dobijale pri dolasku na bal, u kojoj je pored svake parovne igre izvesna gospođica Pavlović upisala "nisam igrala". Pored toga, studija je zaokružena opštim znanjem o istoriji i pojmu mode.
Iako sa sličnom polaznom tačkom, Odevanje u Beogradu nije pisano u stilu "privatnih istorija", koje su u poslednje vreme postale vrlo moderne. Ona nema tu pitkost koja će privući grupu koju urednici izdavačkih kuća toliko ciljaju i nazivaju "obični čitaoci", ali je dobra osnova za pisanje jedne takve knjige. Podaci koje je autorka skrupulozno sakupila i uobličila, biće od velike koristi nekom scenaristi, piscu, kostimografu ili režiseru.
Što je najvažnije, autorka ove studije uspeva da pokaže da je "efemerna svakodnevna potreba", ako ne najvažniji, ono svakako zanimljiv način sagledavanja istorije ljudskog mišljenja i ponašanja - verovatno nešto govori i to što se kraljica Draga, rođ. Lunjevica, na dvorskim svečanostima pojavljivala u srpskoj kraljevskoj srednjovekovnoj odeždi, dok se njena svekrva kraljica Natalija, ćerka moldavske princeze, trudila da u Srbiju uvede evropsku modu.
Srbija je, dakle, u vreme dok je prvi modni kreator Čarls Frederik Vort već stigao da traži svoja prava uzvikujući 1913: "Ja sam umetnik, a ne krojač!", uveliko pratila svetsku modu. Smenjivali su se šeširi s velikim i malim obodom, brčići na gore i oni povijeni, a kao i u Evropi, i kod nas su se vodile rasprave o štetnosti midera i sumnjivom uticaju ženskih gaća. U Pariskoj kafani 1904. nastupale su igračice Foli beržera, dolazili su nam poznati krojači i lekari svetskog glasa specijalizovani za odeću. Siromašni su imitirali bogate, bogati ugledne, žene su nastojale da se izbore za ravnopravnost, a javljaju se i prvi borci za prava životinja koji su skretali pažnju na to da se na ženskim šeširima nalazi ipak previše perja. Rečju, sve što danas u Srbiji prati modu svoje začetke imalo je već tada.
Ipak, u skladu sa patriotskim očuvanjem tradicije, u nečemu držimo nepromenjen kurs. Želeći da pokaže kako se o odevanju pisalo, Prošić Dvornić priložila je i stranu Malog žurnala iz 1913. godine. Na njoj se, pored teksta o večernjoj i balskoj modi "prema evropskim modnim salonima", našao i "domaći" tekst s naslovom Situacija. "Izlaskom opozicije", stoji u tom članku, "nastupila je ozbiljna ministarska kriza... šefovi opozicije izjavljuju da neće da stupaju ni u kakve sporazume s vladom... Da li će doći raspuštanja Nar. Skupštine...", pita se autor i zabrinuto dodaje da je "situacija ozbiljna". Modu je, izgleda, lako pratiti, ali da budemo moderni, to nam već teže ide.

Ljubica Pupezin

22.03.07 B92

Beograd
Izdavačka kuća “Stubovi kulture” objavila je knjigu Mirjane Prošić-Dvornić pod nazivom “Odevanje u Beogradu u XIX i početkom XX veka”, kapitalno delo o Beogradu, njegovoj kulturi, tradiciji i dobu kada postaje moderni evropski grad.
Knjiga Mirjane Prošić-Dvornić jeste nezaobilazna kulturno-istorijska studija o Beogradu.
U ovoj knjizi, iza koje stoji autorkino višedecenijsko istraživanje društvene, političke, kulturne i modne istorije Beograda i Srbije, prate se promene u svakodnevnom i javnom životu Beograda od Prvog srpskog ustanka do Prvog svetskog rata.
Autorka studiozno pokazuje kako se iznutra menjao život Beograda, kako je grad postepeno sticao svoju unutrašnju dinamiku i spoljnu fizionomiju, ali i kako je od turskog pograničnog grada sporo, ali uporno postajao evropski grad u kome se susreće mnoštvo kultura, jezika i uticaja.
Knjiga Mirjane Prošić-Dvornić je dragocena knjiga o Beogradu koja ovaj grad pokazuje sa neočekivane strane, ali ga pokazuje u svoj njegovoj celovitosti u jednom dinamičnom i burnom vremenu koje je ostavilo presudne posledice da dalji razvoj grada.
Govoreći o odevanju, ova knjiga pokazuje, u stvari, kako je Beograd sticao i stekao svoj moderni lik velikog grada u kome su prepoznatljivi slojevi različitih kultura i uticaja.
Kao jedinstvena studija o beogradskoj modi, ova knjiga, na blizu 600 strana velikog formata, donosi mnoštvo ranije neobjavljenih fotografija iz privatnih zbirki.