Novi Beograd - osporeni modernizam

03.10.08 NIN

Ovo delo je nastalo proširenjem i preradom doktorske disertacije koju je pod naslovom “Strategije modernizma u planiranju i projektovanju urbane strukture i arhitekture Novog Beograda: period konceptualne faze od 1922. do 1962. godine”, autorka odbranila na Arhitektonskom fakultetu u Beogradu, gde i radi u svojstvu vanrednog profesora.
Sadržaj knjige je sačinjen iz pet poglavlja koja uglavnom hronološki prate razvoj novog grada. Prvi odeljak, koji obuhvata period između dva svetska rata, posvećen je prvim urbanističkim koncepcijama za tada nenastanjen prostor na levoj obali Save. Zanimljivo je da su se tom temom u svojim predlozima, pored jugoslovenskih, bavili i ruski, češki, austrijski, pa čak i danski arhitekti.
Drugo poglavlje počinje prve poratne godine kada se, simultano sa odlučnom namerom da se krene sa formiranjem nove gradske strukture, javlja ideja da tu bude i politički i kulturni centar tadašnje Jugoslavije. Konceptualizacija tada prelazi u planske forme, a Blagojevićeva tu posebno ističe pokretačku aktivnost Nikole Dobrovića. Kada je reč o ideološkom domenu, ona iznosi svoj stav da je ova faza ispunjena složenošću i paradigmom u osnovi modernističkog pristupa koji se neopravdano podvodi pod obeležje “socijalistički realizam”.
Već od 1948. godine sadržaj ulazi u treći odeljak naslovljen “Materijalizacija: modernizam upotrebne vrednosti” koji se vremenski proteže do 1965. godine. Tada nastaje osnovna urbanistička postavka Novog Beograda, a na arhitektonskom planu pojavljuju se neke od njegovih repernih građevina. Na početku ovog perioda priređuju se konkursi za tri ključna objekta od simboličkog značaja za zamišljeni novi centar države: Centralni komitet KPJ, Predsedništvo vlade i Reprezentativni hotel, kasnije preimenovan u Hotel Jugoslavija. Svaki od ovih objekata prati zanimljiv istorijat od konkursa, preko početka realizacije izabranih projekata, pa prekida izgradnje do završetka u kasnijim godinama. Političke, društvene i ekonomske prilike, izazvane i Rezolucijom Informbiroa, dovele su do prestanka rada na ovim objektima, što je dovelo do obrta u novobeogradskom razvoju i umesto karaktera upravno-administrativog centra za dugi niz godina donelo prevagu stambene izgradnje.
Prve stambene zgrade na Tošinom bunaru i kompleks Studentskog grada nastaju početkom pedesetih godina, a zatim se od sredine iste decenije formiraju prvi blokovi oko ulice Pariske komune. U realizaciji ovih blokova, urbanističkoj i arhitektonskoj, pisac naglašava ulogu arhitekte Branka Petričića uz razložnu zamerku našoj istoriografiji da je nepravedno zapostavila značaj njegovog stvaralaštva.
U okviru te šeste decenije, na samom njenom kraju, posebna pažnja data je Planu centralne zone Novog Beograda (autorskog tima: Glavički, Martinović, Mitić, Lenarčić, Milenković) koji je u znatnom delu bio najdoslednije praćena planska podloga gradskog razvoja, naročito u stambenim zonama. Studiozno je, takođe, obrađen pregled najznačajnijih objekata tog perioda sa mnogo podataka, opisa, ilustracija, navođenja relevantnih teorijskih i kritičkih osvrta mnogih arhitekata sa celog jugoslovenskog prostora, kao i sudova samog pisca knjige. Ovaj pregled završava se 1965. godine izuzetnim Muzejom savremene umetnosti Antića i Raspopovićeve.
Pisac se delimično bavi i kasnijim periodom, a najviše prostora posvećuje Međunarodnom konkursu za unapređenje urbane strukture Novog Beograda iz 1986. godine. Ovaj, danas umnogome zaboravljeni pokušaj preispitivanja i mogućeg restrukturiranja izgrađenih novobeogradskih prostora pregledno je iznet pred čitaoce, a u radu i stavovima francuskih učesnika – sociologa Anrija Lefevra i arhitekata Renodija i Gilboa autorka je našla dobar deo povoda za izraz “osporeni modernizam” umetnut u naslov knjige.
Veliki istraživački posao, znalačka elaboracija obimnog materijala, njegovo istoriografsko i vrednosno sistematizovanje i sve to izneto izuzetnom izražajnom jasnoćom čini ovu knjigu dragocenim prilogom našoj stručnoj literaturi, a za Novi Beograd ona je pravi poklon za 60-godišnji jubilej. Bilo bi, naravno, lepo da Qiljana Blagojević nastavi svoje praćenje istorije novog grada, koji, evo, poslednjih godina doživljava izuzetno dinamičan razvoj.
Ograničeni uobičajenim okvirom novinskog osvrta ipak ćemo, na kraju, samo uputiti čitaoca na završne stranice knjige, gde će naći prikaz jednog od otvorenih problema ne samo Novog nego i velikog Beograda – sadašnji i budući status Starog sajmišta.


Milorad H. Jevtić