Milan Jovanovic rodjen je u Vrscu, 1863. godine, u srpskoj porodici, na tlu Austrijske monarhije. Njegov otac Stevan Jovanovic je pocetkom sedme decenije otvorio u Vrscu fotografski atelje. Milan je odrastao u miljeu i drugih kultura - nemacke, madjarske i rumunske. Vec od malena naucio je nemacki jezik koji ce mu biti i glavni jezik u osnovnoj i srednjoj skoli. Splet povoljnih okolnosti uticao je da se Milanu ukaze prilika da nastavi skolovanje u Becu, uz pomoc brata Paje Jovanovica. Posle dvogodisnjeg boravka u Becu (1883-85), gde se najpre skolovao, neko vreme proveo je u Minhenu (1885-86); potom otisao u Pariz (1886-87). Nakon vise godina provedenih u Austriji, Nemackoj i Francuskoj, sa kracim boravkom u Italiji, krajem 1886. ili u prvoj polovini 1887. godine, Jovanovic dolazi u Beograd. Tako je uz pomoc oca i brata pokrenuo sopstveni fotografski atelje u Beogradu, verovatno tokom 1887. godine.
U Beogradu je radio naredne dve i po decenije. Stekao je tutulu dvorskog fotografa tri dinastije: najpre Obrenovica, potom i Petrovica na Cetinju, a posle smene vlasti u Srbiji i Kara|or|evica. Delovao je sve do pocetka Prvog svetskog rata, 1914. godine, kada je sa porodicom napustio Beograd, i otisao u rat. U toku rata boravio je i u Firenci. Vrativsi se u Srbiju, posle rata, Jovanovic se fotografijom bavio jos veoma kratko vreme, godinu-dve. Umro je u dubokoj starosti, u osamdesetoj godini, u Beogradu, 17. marta 1944. godine.
Atelje
Vec od 1893. godine, kad je dobio zvanje dvorskog fotografa, atelje Milana Jovanovica na Obilicevom vencu uzivao je glas najboljeg. Bio je zboriste odabrane gradjanske publike, a njegov vlasnik okruzen znamenitim licnostima srpske kulture i nauke. Atelje je bio na Pozorisnom trgu, u ulici Obilicev venac br. 42, (preko puta spomenika Kneza Mihaila), stecistu kulturnog i javnog zivota Beograda, Bilo je to u kompleksu starih zgrada, a danas je na tom mestu zgrada Doma stampe (i knjizara "Beoizlog"). U ateljeu na Obilicevom vencu Milan Jovanovic je proveo polovinu svog radnog veka. Oko 1901/2. godine Jovanovic je zapoceo zidanje zgrade za novi atelje, po projektu arhitekte Milana Antonovica, u neposrednoj blizini (preko puta) dvora, u ulici Kralja Milana 46. Atelje je poceo sa radom u prolece 1903. godine. Zgrada u kojoj se nalazio drugi atelje Milana Jovanovica (danas bioskop "Zvezda") namenski je zidana za potrebe fotografa, kao "prva gradjevina takve namene u ondasnjoj Srbiji".
Delo
U prvom razdoblju Jovanoviceva fotografija je sasvim u skladu sa delovanjem i drugih fotografa u Srbiji. Atelje je osrednji, opremljen zavesama i oslikanim pozadinama i ne razlikuje se mnogo od ostalih ateljea u Beogradu. Glavna delatnost vezana je za portret, koji se ne istice osobenoscu, niti vrednoscu prelazi granice osrednjosti i drugih ateljea. U tematskom pogledu prvo razdoblje obelezeno je iskljucivo gradjanskom fotografijom, i, delimicno, portretima glumaca, snimanim u maniru standardnih gradjanskih portreta. Atelje produkuje za to vreme uobicajene, u Evropi vec standardizovane velicine fotografija, formate carte de visite, cabinet i boudoir. Krajem prvog razdoblja, tekst na reversima fotografija, 1892. godine, reklamira ponudu Jovanovicevih fotografija "sa vedutama Beograda i okoline", iz cega se moze zakljuciti da je pocetkom devedesetih godina Jovanovic zapoceo i eksterijerna snimanja. To je vreme sazrevanja i trazenja, ali i vidnog napredovanja.
Na pocetku drugog razdoblja, 1893. godine, Jovanovic je dobio zvanje dvorskog fotografa kralja Srbije, a tri godine docnije i zvanje fotografa kneza Crne Gore i Brda. Osim snimanja portreta gradjanskih lica, sto je osnovna delatnost njegovog ateljea, Jovanovic veliku paznju posvecuje snimanju portreta savremenika, licnosti iz kulturnog i javnog zivota; vazna tema njegovog rada je i fotografisanje glumaca u kostimima iz raznih uloga. Takodje intenzivira rad na fotografskom belezenju urbane strukture Beograda, a srecu se i pojedinacni, mada retki, primeri etno-fotografija. U poredjenju sa prethodnim razdobljem sada je izraz procisceniji: oslikane pozadine povucene su u dublji plan, namestaj je sveden na nuznu meru i upotrebljava se jos samo za portrete po narudzbini, ali i tada nije naglasen, cesto se tek nazire u dubini, kroz sumaglicu hotimicne neostrine.
Fotografije u drugom razdoblju su na najvisem nivou profesionalne fotografije onoga doba a Jovanovicev atelje kvalitetom rada superiorno prevazilazi sve druge beogradske ateljee. Sredinom razdoblja, izmedju 1896. i 1900, Jovanovic delimicno prihvata neke odlike secesije ali ne kao dominantni izraz; prisustvo stila naglasenije je u opremi ateljea i ornamentici na kartonima za fotografije nego u likovnoj strukturi samih fotografskih dela.
Trece razdoblje, posle 1903. godine, oznacava Jovanovicevu zrelost i najvise domete u radu. On je postavio visoke standarde - fotografije su tehnicki i estetski besprekorno izvedene - sto drugi ateljei nisu mogli da prate. I dalje je aktivan u gradjanskom portretu koji je ocistio od svega suvisnog. Povremeno se javljaju fotografije u naglaseno svetlom tonu, ali vise kao pracenje mode i povladjivanje klijenteli nego kao dosledan stav. Ipak, u seriji portreta savremenika postize najveci domet u svom radu. Osim portreta, u radu najzastupljenijeg, obimna je i produkcija izvanateljejskih snimaka, veduta Beograda, namenjenih izdavanju razglednica raznih izdavaca. Nastavlja i saradnju sa Narodnim pozoristem, pretezno usmeren na glumacke portrete, ili grupe, dok snimanje predstava prepusta drugima. Osnova celokupnog delovanja Milana Jovanovica, za dve i po decenije rada, bio je portret. Uvid u brojna sacuvana dela pokazuje da su, u ranom razdoblju, pred njegovom kamerom pozirali predstavnici raznih drustvenih slojeva. Njegova publika je urbano stanovnistvo Beograda s razmedje dva veka. Dobijanjem zvanja dvorskog fotografa Jovanovic postaje fotograf bogatijeg gradjanskog sloja. Portreti dvorskih lica, kao i uloga dvorskog fotografa obezbedjivali su mu drustveni ugled a verovatno i prestiznu ulogu u ekonomskom smislu, u odnosu na druge srpske fotografe. Medjutim, predmet njegovog najveceg interesovanja, moglo bi se reci i neke vrste opsesije, bili su portreti poznatih i zasluznih savremenika, pre svega ljudi iz teatra, glumaca, reditelja, a potom i knjizevnika, slikara, novinara, naucnika. Tokom 25 godina rada, snimio je gotovo sve velike srpske glumce, knjizevnike, muzicare, slikare i vajare, naucnike, novinare, clanove Akademije, licnosti najzasluznije za Srbiju u poslednjoj deceniji 19-og i prvoj deceniji narednog veka. Gotovo sve vreme svoga profesionalnog bavljenja fotografijom, Milan Jovanovic bio je svedok zbivanja u teatru, Narodnom pozoristu u Beogradu, provodeci vreme u drustvu velikana srpskog glumista, ili portretisuci njihove likove. Njegova fotografska aktivnost vezana za pozoriste najbolje se moze sagledati kroz fotografije glumaca u likovima iz pojednih uloga, ali se ona prati i u civilnim portretima glumaca, i fotografisanim scenama iz glumackog zivota, pretezno sa grupama, snimanim iza kulisa pozornice. Od individualnih likova izdvajaju se kao osobeni, odlicni portreti Milosa Cvetica, Milorada Gavrilovica, Pere Dobrinovica, Ljube Stojanovica, Dobrice Milutinovica i drugih.
Milan Jovanovic je znatno uticao da slika o srpskom glumistu sa razmedje vekova otme od zaborava i dopre do naseg vremena, ali je jednako ta slika ostavljala i na njega dubok trag. Otuda u pozoristu treba traziti i jedan od kljuceva za razumevanje Jovanovicevog rada. Tu je pokazao sve kljucne faze svoga rada, od pocetnih u kojima je njegov izraz samo rudimentaran, preko svih faza portreta sa oslikanim pozadinama, potom bele i tamne game - do portreta znamenitih savremenika. Jednako tako, jos i vise, kroz pozorisnu fotografiju ispoljio je svoje razumevanje za transpoziciju zivota u umetnost.
Znatan deo Jovanoviceve fotografske aktivnosti obuhvata eksterijerna snimanja, i to najpre vedute i panorame, potom etno-snimke i najzad fotografije reportaznog karaktera. Jovanovic je zapoceo snimanja razlicitih lokaliteta Beograda oko 1890. I drugi srpski fotografi su fotografisali predele, vedute gradova, ili belezili zatecene scene iz zivota ali su, istovremeno, u istim serijama postizali vrhunska dela i dela malih dometa. Kod Jovanovica nema takvih oscilacija. On je na standardnom nivou, mozda s primesom akademizma, ali uvek postojane likovne osnove. Vecina njegovih dela se priblizava onoj vrsti eksterijerne fotografije koju je u Srbiji ostvario odlicni ruski vojni fotograf I. V. Groman.
Pre nego je stampanje fotografija po polutonskom kliseu doprlo do beogradskih stamparija, Jovanovic je snimao, proizvodio i nudio zainteresovanima neku vrstu razgledica formata kabinet sa originalnim fotografijama. Jovanovic je objavljivao u sopstvenoj produkciji ili kod drugih izdavaca, dva tipa razglednica: vedute i panorame, i vaznije javne zgrade Beograda; portrete beogradskih javnih radnika, naucnika, knjizevnika, glumaca. Vec oko 1896. godine Jovanovic je izdavao sopstvene razglednice "Pozdrav iz Beograda", u kombinaciji stampe i originalne fotografije, i u velicini standardnih postanskih karata. Portreti savremenika na razglednicama, drugi su vid aktivnosti Milana Jovanovica. Lista sacuvanih portreta je veoma impresivna, to su pre svega glumci i glumice Narodnog pozorista, knjizevnici, kompozitori, naucnici i mnogi drugi.
Milan Jovanovi} je izdavac prve serije gradskih motiva u formatu kabinet pre 1892. godine, sto je kao slikovni izvor od izuzetne kulturnoistorijske vrednosti. Prvi je uveo formu fotografske razglednice u Srbiju, najdoslednije joj bio privrzen u prvoj deceniji njenog radjanja, i time se svrstao i medju njene evropske pionire. Za dve i po decenije rada u fotografiji Milan Jovanovic je koristio gotovo sve postupke koje je nudila fotografska scena u poslednjim decenijama devetnaestog i u prvoj deceniji dvadesetog veka. Radio je paralelno vise tema: stari Beograd, kulturni i javni zivot, otkrivajuci sudbinska lica svoga vremena. Snimao je nepoznate Beogradjane, portrete savremenika, poznate istorijske licnosti i tako svojom umetnoscu svedocio o jednoj epohi na najbolji nacin. *
Moze se reci da srpska fotografija u celini nikada nije imala takvog autora koji je sa toliko predanosti uspevao da spaja proslost i suvremenost, da svoje fotografsko delo gradi na principima realizma, istovremeno ugradjujuci osecajnost i izvesne romaticarske ideale. Svojim osobenim delom Milan Jovanovic pripada nekolicini velikana srpske fotografije koji su prodirali u novo, poput Anastasa Jovanovica pre, ili Riste Marjanovica, posle. Ali, samo je Milanu Jovanovicu bilo dato da svojim delom premosti dva stoleca, obelezivsi tako ne samo srpsku fotografiju vec i srpsku kulturu. Omogucio je da jasno sagledamo kakvi su bili nasi preci, kako su dozivljavali svoje vreme, sta su voleli, sta su sanjali i cemu su tezili. A tako saznajemo mnogo i o vremenu u kome su ziveli.
