Letopis Srpske pravoslavne parohije u Celju, napisan 1937. godine

11.05.10 Politika

Arhiv Srbije u saradnji sa Istorijskim arhivom Celja, objavio je zapise o delatnostima pravoslavne crkve u slovenačkom gradu između dva svetska rata
Letopis Srpske pravoslavne parohije u Celju, za period od 1921. do 1941. godine nedavno je objavio Arhiv Srbije u saradnji sa Istorijskim arhivom Celja. Ovo luksuzno izdanje, opremljeno fotografijama, koje sadrži i prevod na slovenački jezik, opisuje postanak, razvoj i delatnost pravoslavne crkvene opštine u Celju između dva svetska rata.
U uvodnoj reči, koju potpisuju Miroslav Perišić, direktor Arhiva Srbije, i Bojan Cvelfar, direktor Istorijskog arhiva Celje, zabeleženo je da su letopisi sadržajno obično bogatiji od drugih vrsta istorijskih izvora.
– Ova knjiga, kao rezultat uspešne saradnje arhiva različitih država, sigurno može da znači i početak šire saradnje između arhiva i ustanova zaštite kulturne baštine iz Srbije i Slovenije – procenjuju Perišić i Cvelfar.
U knjizi su opisani napori oko izgradnje pravoslavne crkve u Celju, kao i napori sveštenika u širenju pravoslavlja među Slovencima i primeri pristupanja ljudi drugih veroispovesti u pravoslavlje. Pored verskog života opisani su i događaji u Celju koji nisu imali direktne veze sa pravoslavnom zajednicom, društvene i vremenske prilike i političko raspoloženje.
Letopis koji su priredili Bojan Cvelfar, Jelica Reljić i Tatjana Dragićević, sadrži i fotografije koje je uradio poznati celjski fotograf Josip Pelikan.
Dr Bojan Himelrajh u knjizi beleži da su pripadnici pravoslavne crkve u Sloveniji do 1918. godine bili malobrojni, pa su i pravoslavne bogomolje bile retke.
– Pravoslavni vernici su bili uskoci, koji su naselili današnju teritoriju Slovenije. Uskocima ili Vlasima Slovenci su nazivali izbeglice srpskog, hrvatskog i vlaškog porekla, koji su između 15. i 17. veka, zbog opasnosti od turskih napada, napustili svoje domove – objašnjava Bojan Himelrajh.
Pravoslavna zajednica je u drugoj polovini 19. veka u selu Miliči podigla crkvu Svetog Petra i Pavla. Prema popisu stanovništva iz 1920. godine, u Celju je, bez vojnika i zatvorenika, živelo 6.286 stanovnika, od toga 6.049 katolika, 199 evangelista, 21 Jevrejin i pet pravoslavaca. Kasnije, na inicijativu trgovca Ilije Zečevića, u Celju je 1922. godine oformljena Srpska pravoslavna opština. Himelrajh navodi da su stanovnici blagonaklono gledali na duhovne potrebe pravoslavnih sugrađana, dok je ometanje dolazilo od netolerantnih klerikalaca, koji su se plašili pravoslavlja i zalagali se da se spreči planirana izgradnja crkve. Prvi podaci o prikupljanju novca za gradnju pravoslavne crkve zabeleženi su sredinom dvadesetih godina prošlog veka. Novac je, između ostalog, stizao od pravoslavnih opština Trsta, Novog Sada, Sarajeva i Zagreba i od privrednih organizacija kao što je Srpska banka Zagreb. Arhitekta Momir Korunović (1883-1969) besplatno je izradio nacrt objekta, a slikar Uroš Predić (1857-1953) izradio je osam ikona u vrednosti od 100.000 dinara. Mnogi su poklanjali građevinski materijal. Novac je prikupljan i na koncertima i svetosavskim večerima. Gradnja crkve počela je 1. jula 1930. godine, a poverena je celjskom građevinskom preduzeću Karla Jezernika. Crkva je izgrađena u srpsko-vizantijskom stilu, a zvono je izliveno u Vojno-tehničkom institutu u Kragujevcu i bilo je poklon vojske. Najznačajnija manifestacija koju je organizovala crkvena opština Celje bile su svetosavske večeri.
Letopis Srpske pravoslavne parohije u Celju sastavio je vojni sveštenik i privremeni paroh celjski Ilija Đ. Bulovan. On prenosi i sećanja prilikom osveštenja crkve u Celju.
– Osvećenje je obavio lično NJ. S. patrijarh Varnava uz asistenciju episkopa Bačkog dr Maksimilijana Hajdina... za ovu svečanost Ministarstvo saobraćaja odobrilo je popust na željeznici od 75 odsto, iz raznih krajeva prispelo je oko 20.000 posetilaca, naročito iz Beograda, koji su Celju dali živ, svečan i veseo izgled – prenosi Ilija Đ. Bulovan.
S. Stamenković