Lavirint

19.08.06

Roman “Lavirint” britanske spisateljice Kejt Mos objavljen je prije nešto više od godinu dana, i ubrzo je doživio izdanja u preko 30 zemalja svijeta. Riječ je o izuzetnom trileru, koji se odvija u srednjovjekovnoj i modernoj Francuskoj, a prati sudbine dvije hrabre žene: njih razdvajaju vjekovi a povezuje ista sudbina. U planinama Sabarte, u francuskim Pirinejima, 2005. godine Elis Tener, volonter-arheolog, slučajno otkriva pećinu zatvorenu osam vjekova. Zakoračivši u hladnu odaju sa zagonetnim simbolom lavirinta na zidu, ona otvara prozor u prošlost, u mračno doba Evrope, kada Alais Peletije du Mas, hrabra mlada žena, pokušava da spase Trilogiju lavirinta i tajnu Grala u bezumlju krstaškog rata protiv katara. Padaju tvrđave, svrgavaju se zakoniti vladari, jeretici se spaljuju na lomači, izdaja služi naruku nepravdi i vodi se epska borba između dobra i zla. Ipak, najgore su izdaje počinjene prije rata. Vodi se borba ne samo za Gral, već i za istinu, za ljubav, za prijatelje, za generacije koje su hodale ovom zemljom prije nas i generacije koje dolaze. Roman “Lavirint” su objavili “Editor” i “Alnari” u prevodu Ane Poznanović.
Prije “Lavirinta” Kejt Mos je napisala dva romana i dvije dokumentarističke knjige. Ona je suosnivač i počasni direktor “Orindž” književne nagrade, koja se dodjeljuje ženskim autorkama koje pišu na engleskom jeziku. Na TV kanalu BBC vodi emisiju “Readers & Writers Roadshow” u kojoj su joj gosti vodeći svjetski pisci današnjice. Kejt Mos živi u Velikoj Britaniji, u zapadnom Saseksu (odakle je i govorila za “Vijesti”) i u Karkasoni, u Francuskoj.

Kako je nastajao roman “Lavirint”?
- Bila sam inspirisana duhom mjesta - naročito u Karkasoni i Monsegiru (južna Francuska). Kao posljedica mojih posjeta tim izvanrednim lokacijama nastajali su likovi u mojoj mašti i počele su da mi se otvaraju mogućnosti za stvaranjem priče u kojoj bi bila upletena daleka prošlost i sadašnje vrijeme. To je podrazumijevalo da pred sobom imam dva ogromna izazova. Prvi se ogledao u sticanju znanja istoričara o XIII vjekovnom Langedoku, a da na taj način ne naškodim mom izmaštanom zapletu u priči. Drugo, pokušala sam da napravim dva dijela priče - u današnjem vremenu i srednjovjekovnoj prošlosti - između kojih postoji balans u čitanju.

Koja je, zapravo, bila glavna svrha lavirinata u prošlosti?
- Lavirinti su bili korišćeni u mnoge svrhe, uključujući i jednostavnu dekoraciju. Ali, njihova glavna uloga u crkvama i drugim spiritualnim mjestima je bio da obezbijede put i pomoć u vrsti meditativnog hodočašća. Ipak, nijesu svi mogli priuštiti putovanje na hodočašća u Rim, ili Jerusalim, ili u Kompostelu. Šetnja lavirintom - duž vijugavih staza i izlazak iz zamršenih puteva - predstavljao je način za usmjeravanje misli na životni put i sa puno nade postigao je vezu sa spiritualnim aspektom egzistencije. Eto zašto je lavirint imao samo jedan put i jedan izlaz - to nije bila samo igra poput lavirinta u kome pokušavamo da se izgubiomo.

“Lavirint” je priča o prvom evropskom hrišćanskom genocidu protiv katara, zar ne?
- Da - mada je to takođe i jedna avanturistička priča! Krstaški rat protiv katara vođen između 1209. i 1244. bio je prva prava vojna kampanja u kojoj su se hrišćani digli na hrišćane. Naravno, Prvi krstaški pohod na Jerusalim već se bio odigrao. Predvodio ga je papa Urban II 1095. godine. On je rekao: “Morate požuriti da donesete pomoć vašoj braći koja živi na Istoku... zbog turskog i persijskog naroda koji su ih napali... Zato sa ozbiljnom molitvom ja - ne ja već Bog podstiče vas kao Hristove glasnike da ponovo proganjate bilo koje ljude svih slojeva... i požurite da iskorijenite tu nisku rasu sa naše zemlje...” Pod “našom zemljom” on je podrazumijevao Svetu Zemlju i iznad svega sveti grad, Jerusalim. On je mislio da je taj krstaški rat bio opravdan argumentima svetog Avgustina koji je već bio postavio teoriju samo o hrišćanskom ratu. Predstojao je mali korak do odluke da bi vojna sila protiv hrišćana mogla biti opravdana, sa čim se kasnije papa Inoćentije III nije složio.

Katari su bili hrišćani, ali postojale su i izvjesne razlike među njima. Koja je bila glavna razlika između katolika i katara? I zašto su oni predstavljali prijetnju za katoličku crkvu?
- Glavna kost koja spaja Rim i katare bila je ta što su obje strane zahtijevale da jedino posredstvom njihovih svešteničkih službi neko može spasiti dušu. Teološke razlike bile su bazirane na činjenici da katari vjeruju u čistog spiritualnog Boga, kao beskrajno Dobro što se nalazi i u Novom zavjetu. Oni su odbacivali Boga iz Starog zavjeta - kao svirepog, ljubomornog i osvetoljubivog Boga koji zarobljava duše anđela u opne od mesa da bi ispaštali u materijalnom svijetu. Takođe, katari nijesu vjerovali u pakao i posljednji (Strašni) sud, ali mislili su da će svi - bez izuzetka - na kraju biti spaseni i da će se njihove duše vratiti na nebo kome one i pripadaju.

Šta je sa katarima danas, jesu li oni dio prošlosti? Kakve su sve tajne skrivene iza ove religiozne grupe?
- Kraj njihovog dejstvovanja se vezuje za rani dio 15. vijeka, kada su inkvizicija i kralj Francuske zbrisali katare. Mnogi katari su pobjegli u Lombardiju (sjeverna Italija), ali u svoje vrijeme, katarizam kao sekta bio je uništen.

U Vašem romanu veliku ulogu imaju žene. A kakva je njihova uloga bila u društvu katara?
- Žene su bile sveštenice - poznate i kao parfete - i mogle su spasiti duše, baš kao što su to i muškarci činili. Na kraju, ako je ljudsko tijelo bilo samo privremeni dom duše, što je onda bitno da li ste vi bili muškarac ili žena! Parfete su imale ovlašćenje da rukopolože nove katarske sveštenike, ipak ne postoji svjedočanstvo da je žena rukopoložila katarskog sveštenika muškog pola. Mnoge istaknute pristalice katarizma velike zajednice u Langedoku bile su žene, gdje su one imale znatno više slobode, nego u mnogim drugim regijama. One su nasljeđivale zemlju, posjedovale imanja, gdje su bile u mogućnosti da žive u većoj slobodi. Interesantno je takođe razmišljati o idealima dvorske ljubavi koju su izražavali pjesnici i kompozitori toga doba - trubadurska tradicija najprije se razvila na dvorovima Akvitanije, Langedoka - oni su idealizovanu figuru žene stavili van dohvata njenog poniznog muškog udvarača.

Naznačili ste mnoge paralele između vaših junakinja, između Elis i Alais (kao i Orijane i Mari-Sesil). One su povezane sličnom sudbinom. Da li ste zamislili Elis i Alais kao jednu junakinju u različitim vremenima?
- Katari su vjerovali u reinkarnaciju, tako da sam ja, obazrivo, željela da uvedem takvu ideju da bude dio priče. Ali, Elis i Alais su na kraju, različite ali povezane osobe. One su pričale jednu priču, koja je bila podijeljena na dva dijela, sa odjecima jedne u drugoj, u izrazima i melodiji. One nijesu živjele iste živote, niti su spoznale isti kraj. Naravno, one posjeduju mnoge iste vrline - hrabrost, odlučnost, ljubav - i moguće mane, takođe.

Može li se “Lavirint” čitati kao knjiga o drugoj strani religije, o nasilnoj, militantnoj religiji? Kao što možemo vidjeti, taj vid religije ponovo se rađa?
- Da, kada sam počela da pišem “Lavirint” nijesam imala to u mislima. Situacija u religiji u vezi sa sukobima i nepovjerenjem se strašno puno promijenila u posljednjih deset godina. Ja sam napisala “Lavirint” kao knjigu sa specifično postavljenim likovima u poseban splet okolnosti - Langedok iz XIII vijeka i njegov duplikat iz modernih dana. Ti likovi su bili u meni zadugo - o pisanju knjige počela sam da razmišljam još 1996. godine - a sada je može tumačiti svako ko odvoji vremena da pročita tu priču. Knjiga je sada van moje kontrole.

Danas u književnosti postoji jak interes za prošlost, tajna društva, korijene vjere, alternativnu istoriju. I te teme se često koriste u romanima. Kako Vi objašnjavate ovaj fenomen?
- Ljudi vole misterije, čak i ako im objašnjenja često nude samo nejasnoće. Mislim da je to iz razloga što su ljudska bića šablonski tragači - mi tražmo skrivene poruke, veze između svega što činimo.
To me je zbilja dovelo i do mog novog romana “Grob” koji ima elemente okultnog i tarota. I više je od šablonskog traganja!

JUG BRANI NEZAVISNOST

O istorijskom kontekstu u kome se djelimično odvija radnja romana “Lavirint” Kejt Mos kaže:
- U martu 1208. godine, papa Inoćentije III pozvao je na krstaški pohod protiv sekte hrišćana u Langedoku, sada poznatih po imenu katari. Sebe su prozvali Bons Chretiens - dobrim hrišćanima; Bernar od Klervoa nazvao ih je albižanima, a u registrima inkvizicije navode se kao - jeretici. Papa Inoćentije želio je da istjera katare sa Juga i da povrati autoritet katoličke crkve. Baroni iz sjeverne Francuske koji su pošli u ovaj krstaški pohod, vidjeli su priliku za bogaćenje - osvajanje teritorija, bogatstva i dobijanje trgovinskih prednosti, pobijede li plemstvo sa Juga koje je vatreno branilo svoju nezavisnost.
Iako su principi vođenja krstaških ratova bili bitno obilježje srednjovjekovnog života hrišćana od poznog XI vijeka - čak su se u toku četvrtog krstaškog rata, za vrijeme opsade Zare 1204. godine, krstaši okrenuli protiv svoje hrišćanske braće - ovo je bio prvi put da je crkva pozvala na Sveti rat na evropskom tlu. Progon katara direktno je doveo do osnivanja inkvizicije 1233. godine, pod okriljem dominikanaca, crnih fratara.

O NAGRADI “ORINDŽ”

- Književnu nagradu “Orindž” (The Orange Prize for Fiction - OPF) osnovala je grupa žena iz izdavačke djelatnosti - izdavači, autorke, agenti, knjižari, novinarke - koje su željele da promovišu istaknutu međunarodnu književnost pisanu od strane žena na engleskom jeziku za širok krug muških i ženskih čitalaca. Rezultat toga bila je dijelom i lista užeg izbora knjiga za Bukerovu nagradu, na kojoj uopšte nije bilo romana ženskih autora i zato čitaoci nijesu ni dobili dovoljno informacija o dostupnim različitim vidovima romana i njihovih autorki.
Prva nagrada je dodijeljena 1996. godine i svake naredne godine “Orindž” nagrada je sve više dobijala na značaju. Ona uvodi mnogo novih čitalaca u svijet romana koje su žene napisale - i iz drugih zemalja, a ne samo iz Velike Britanije i Sjedinjenih Američkih Država - i mi smo iskoristile publicitet kako bi nagrada opstala. Nagrada je podržala niz obrazovnih inicijativa nemijenjenih mladim ljudima, čitaocima, onima koji imaju teškoće pri čitanju, kao što je i trošenje novca na istraživanje, čitanje i pisanje.
Sada kao što postoji književna nagrada “Orindž”, takođe postoje i “Orindž” nagrada za novog pisca (Orange Award for New Writers) - koja nagrađuje autorku prve knjige (bilo da je u pitanju roman, novela ili zbirka priča), kao i nagrada za čitalačke grupe, jedina nagrada te vrste u svijetu i “Orindž /Harpers Bazaar nagrada za kratku priču” (Orange/Harpers Bazaar Short Story) tj. nagrada za najbolju priču spisateljice koja nije objavljivala.
“Orindž” nagrada (The Orange Prize for Fiction - OPF) dala je ogroman broj čitalaca širom svijeta i iskreno slavi talentovane žene bez obzira kojih su godina, odakle potiču i koji žanr pišu. Ja sam veoma ponosna na to što je nagrada postigla - i što i dalje postiže.

Vujica OGNJENOVIĆ