01.01.00
Politika
24.11.1999.
KLJUČEVI SIGNALIZMA
Svetska trpeza duha
Beograd je rodno mesto autentičnog umetničkog pokreta, svedoči knjiga Milivoja Pavlovića, izdanje "Prosvete"
"Signalisti odbacuju lažni mir i arhivirane istine o svetu i čoveku i stvaraju svoj osobeni svet, čitav kosmos, takoreći".
U beogradskoj "Prosveti" juče je predstavljena knjiga Milivoja Pavlovića "Ključevi signalističke poetike" (Zvezdana sintaksa Miroljuba Todorovića). Ovo je studija, istakao je Čedomir Mirković, o signalizmu i o njegovom rodonačelniku Miroljubu Todoroviću. Autor Milivoje Pavlović svedoči da je signalizam, stavovima, provokacijama i stvaralačkom praksom, ponudio dugoročnu energiju pomeranja umetničkih granica i obogaćivanja izražajnih sredstava.
Pojavom signalizma, istakao je Milivoje Pavlović, srpska kultura iznela je na svetsku trpezu duha jednu naglašeno samorodnu, sveobuhvatnu i produktivnu umetničku ideju: "Ne zaboravimo, Beograd u ovom slučaju nije tzv. druga centrala, već rodno mesto jednog autentičnog i reprezentativno ostvarenog umetničkog pokreta".
Ova knjiga razmatra genezu, poetiku i dominantne vrednosti i modele signalizma, na osnovu uvida u voluminozno delo M. Todorovića (više od pedeset knjiga, oko 150 antologija, dve stotine izložbi u zemlji i svetu) i lektire drugih autora koji stvaraju u signalističkom ključu.
Pre tri decenije, dodaje Pavlović, signalisti su se uputili u jednu avanturu bez putokaza. Danas je jasno da je ta pustolovima bila plodotvorna.
Na koricama knjige je "Vizuelna pesma" Miroljuba Todorovića.
Z. R.
01.01.00
Politika
17.06.2000.
Avangardni književni pokreti
Ključevi signalističke poetike
Studija Milivoja Pavlovića, u izdanju beogradske "Prosvete"
Kao najznačajniji avangardni književni pokret na našim prostorima u drugoj polovini dvadesetog veka, signalizam danas ima sasvim osobeno mesto na mapi savremene srpske književnosti. Njegov nastanak vezuje se za poetički kontekst šezdesetih godina XX veka kada se na književnom poprištu javlja čitav niz novih književnih pravaca i orijentacija.
Što signalizam nije doživeo sudbinu prolaznih "izama", svakako je presudno uticalo njegovo vezivanje za novi, planetarni komunikacijski kod koji je obeležio drugu polovinu veka kao posledica revolucionarnih tehnoloških i civilizacijskih promena. Novu komunikacijsku perspektivu, koja je danas dobila kosmičke razmere, tvorci signalističke poetike su naslutili već u samom njenom začetku.
Poetski program promene
Izuzetno značenje signalizma u našoj savremenoj literaturi reflektuje se na književno-teorijskom planu sve većim brojem knjiga u kojima se razmatra ovaj fenomen. Među autorima koji se sistematski bave proučavanjem signalizma, a posebno signalističke poetike, danas značajno mesto pripada Milivoju Pavloviću, koji je i sam - kao stvaralac, kritičar i teoretičar - učesnik signalističke avanture od njenih početaka. Posle knjige "Svet u signalima" (1996) koja je naišla na izuzetnu kritičku recepciju kao svojevrsni "vodič" kroz signalističku galaksiju, knjiga "Ključevi signalističke poetike" (1999) predstavlja novi, značajan prilog ovog autora proučavanju signalizma. Njome se istovremeno nagoveštava uspostavljanje plodotvornog kontinuiteta u autorovom promišljanju signalizma.
Pavlović je pošao od činjenice da signalizam još nije sagledan u njegovom mnogostrukom značenju, niti je doživeo teorijske sinteze koje bi odgovarale samom značaju signalističkog stvaranja. Spojivši zavidnu akribiju sa smislom za analitičko promišljanje poetske materije i zasnovavši svoje analize na bogatom dokumentacionom materijalu, Pavlović u novoj knjizi uvodi čitaoca u samu suštinu signalističke hermeneutike. Unoseći u svoja tumačenja značajna dostignuća savremene nauke o književnosti, autor je na nizu primera ukazao na ona dubinska značenja signalističkih tvorevina u kojima se krije suštinski smisao poetskog.
Signalističku poetiku kao osnovno pitanje ove studije, Pavlović sagledava kao poetski program promene u čijoj osnovi je delatno opiranje etabliranom, tradicionalnom shvatanju "poezije" i odbacivanje svih ograničenja pesničkog stvaranja tradicionalnih poetika. Saglasno tome, signalizam je načinio epohalni iskorak proširivši značenje pesničkog jezika na komunikacijski totalitet, čime se potvrdilo da se, praktično, svaki vid komunikacije može opesmiti.
Najviše prostora u ovoj studiji Pavlović je posvetio, sasvim razumljivo, stvaralaštvu Miroljuba Todorovića, neospornog utemeljivača signalizma i najautoritativnijeg tumača signalističke poetike. Nesvodljivo na "uobičajene žanrovske i druge sheme", Todorovićevo delo, prema Pavlovićevom uvidu, ne može se "svesti u jednu ravan, ni valorizovati tradicionalnim merilima". Autor pokazuje kako je višedecenijsko traganje Miroljuba Todorovića za novim, univerzalnim pesničkim jezikom rezultiralo jednom novom poetikom koja se ispoljava u transparentnoj težnji da se pesničko stvaranje izvede iz gravitacionog polja verbalnog jezika i u stvaralački artefakt uključe i neverbalni vidovi komunikacije.
Nove mogućnosti
Kao i knjigu "Svet u signalima" i "Ključeve signalističke poetike" odlikuje izuzetna temeljnost - analizi, sintezi i vrednosnim sudovima prethodi dokumentovan prikaz geneze signalističkog projekta i studiozan opis osnovnih signalističkih žanrova. Pitanje signalističke poetike, kao osnovno u studiji, dopunjava se i prožima drugim značajnim dimenzijama signalističkog stvaranja, među kojima je veoma značajno skiciranje osnovnih distinktivnih obeležja signalističke stvaralačke prakse u odnosu na tradicijsku matricu pesničkog okruženja. Pojedine naznake u tom smislu mogu biti veoma podsticajne za projekat u kome bi se pokazalo na koje se načine signalističko pesništvo recipira u poeziji autora koji ne stvaraju u znaku signalističke poetike.
U istraživanjima signalističkog stvaralaštva, koje odlikuje naglašena erudicija, Pavlović se nije ograničio samo na deskripciju i analizu. Njegova studija "Ključevi signalističke poetike" pokazuje kako se iz mnoštva poetskih činjenica, dokumentacionog materijala i analiza samog signalističkog artefakta rađa jedan sintetizovani uvid o samoj suštini signalističkog projekta u čijem središtu je traganje za novim mogućnostima pesničkog govora. Novom Pavlovićevom knjigom signalistička poetika dobila je doslednog tumača - koji je istovremeno promišlja i iznutra jer je i sam jedan od delatnika koji su učestvovali u njenom stvaranju ("Bela knjiga", 1974).
Vasilije RADIKIĆ
