Kajin put

26.11.06 Danas

Živopisna slika međuratnog Beograda, i odnos sluškinja s gazdama po beogradskim kućama dragocena je socijalna i istorijska slika društvenih odnosa jednog vremena, svojevrsna (istorija privatnog života) kod nas. Poratne revolucionarne prilike neminovno će zbrisati ovu klasu iz istorije, pa svet sačuvan u romanu (Devojka za sve) time dobija na značaju. Kao što ovaj roman M. Žicine najavljuje rušenje građanskog društva, on i promoviše čitavu jednu socijalnu (žensku!) grupaciju koja do tada nije imala svoje mesto u književnosti i po ovome delu M. Žicina je možda najviše socijalni i angažovani pisac, što joj je kao jedinu predmetizaciju odredila srpska književna istorija", zapisala je u pogovoru romanu "Kajin put" dr Slavica Garonja Radovanac, analizirajući dva najznačajnija romana Milke Žicine (1902 -1984), "Kajin put" i "Devojka za sve". Prvi od tih romana upravo se pojavio u Narodnoj knjizi u okviru nove edicije Prethodnice (urednik Radmila Lazić).
Dva najpoznatija romana Milke Žicine, oba napisana i objavljena u između dva rata, liče na kostimirane britanske i francuske politički-korektne socijalno-psihološke TV serije u nastavcima, u kojima glavni lik - devojka siroče Kaja, krči sebi put kroz život u uslovima surove socijalne borbe za opstanak: u prvom junakinja je još devojčica čije se detinjstvo naglo prekida smrću majke i pretvara u mukotrpno služenje po bogatim gazdinskim kućama, u drugoj ona je služavka u imućnim i raskošnim beogradskim domovima tridesetih godina prošlog veka. Mada je socijalno i klasno jedan od pokretača radnje, ipak romani Milke Žicine u modernom čitanju donose i neke druge, za svoje doba moderne karakteristike: oba romana inaugurišu u srpsku prozu tzv. ženski roman, u kojem je glavna heroina žena, samosvesna i superiorna i u bedi i patnji. Služavka-gospodarica.
Zanimljivo je da su oba romana ("Kajin put" je objavio Pavle Bihali u Nolitu 1931, a "Devojka za sve" je izašao 1940) odmah po objavljivanju doživela veliki uspeh kod čitalaca, a "Kajin put" i internacionalnu slavu. Preveden je i objavljen u Nemačkoj, Čehoslovačkoj, Bugarskoj i Francuskoj (gde je doživeo čak dva izdanja).
Ovi romani, donekle oslonjeni na autobiografske detalje, podelili su, međutim, dugogodišnju skrajnutost autorke u srpskoj posleratnoj literaturi koja će, uprkos obeshrabrujućoj kritici svog prvog posleratnog romana "Drugo imanje" (1961) i pred kraj života objavila još dva autobiografska dela, "Zapisi sa onkološkog" (1976) i lirsku prozu "Zapisi sa sela" (1983).
Život Milke Žicine romaneskniji je od sudbine njenih junakinja: rođena u Slavoniji, u Prči kod Nove Gradiške, završila Višu pučku školu u Velikoj Gradiški, a već u šesnaestoj godini dolazi u Beograd. Zatim odlazi na usavršavanje u Beč, Hamburg, Pariz, Luksemburg... Tamo je naučila francuski i nemački, družila se sa srpskim književnicima i intelektualcima u Parizu, ali i aktivistima sindikalnog pokreta. Udala se za inženjera Iliju Sakića. Po povratku u Beograd radila je, nakratko, kao sobarica, a zatim se uključila u napredni ženski pokret. Rat je provela u jednom banatskom selu, a posle rata karijeru nastavila kao novinar u "Radu" i politički radnik. Vreme posleratnih pogroma i čistki preokrenulo je njen život: iznenada je uhapšena, 1951, zbog kritičkog suda o jednoj priči Joze Horvata, objavljenoj u Politici, kao i zbog rusofilstva u periodu od 1941-45!? Osuđena za "rad protiv narodnog jedinstva" provela je četiri godine u ženskom zatvoru u Stocu i zatvorsko iskustvo pretočila u uzbudljive zapise koji su posthumno, na stogodišnjicu njene smrti, objavljeni 2002. u Zagrebu, u SKD Prosvjeta.
Podsećajući u opsežnom pogovoru na neobičnu kompleksnost romana "Kajin put" (psihološki, društveni, omladinski, feministički). Slavica Garonja u razgovorima Milke Žicine s Markom Nedićem - i njenoj izjavi da je, iako građen na osnovu njene vlastite sudbine i njenih ličnih osobina, lik Kaje na kraju počeo da joj se otima i osamostaljuje kao fiktivan - nalazi još jednu potvrdu za svoju tvrdnju da "Kajin put" možemo smatrati našim klasičnim romanom koji je u određenom trenutku, a tim više što vreme prolazi, pružio u umetničkom postupku i dometu daleko više, nego brojni eksperimentalni romani zvučnih i pomodnih međuratnih pravaca (ekspresionizam, nadrealizam, zenitizam itd.). Kompaktan po iskazu, moderan u pristupu i prikazu teme, kao i po književnom postupku i svežini jezika, roman "Kajin put" je neopravdano dugo bio zaobiđen u široj čitalačkoj percepciji".

V. R.