Jugoslavija i Hladni rat

01.09.15

Vojnoistorijski glasnik

Istoričar Ljubodrag Dimić, redovni profesor na odeljenju za istoriju Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, dopisni član Srpske akademije nauka i umetnosti (SANU), član Odbora SANU za istoriju XIX i XX veka, jedan od osnivača Centra za istoriju Jugoslavije i savremenu nacionalnu istoriju i osnivač i rukovodilac Centra za istoriju Jugoslavije i Hladnog rata, objavio je, 2014. godine, knjigu pod naslovom Jugoslavija i Hladni rat. Ogledi o spoljnoj politici Josipa Broza Tita (1944-1974). Rad pokriva vremenski period od uspostavljanja vlasti Komunističke partije Jugoslavije 1944-1945. godine do donošenja tzv. Februarskog ustava 1974. godine i obrađuje glavne događaje Hladnog rata i odnos Jugoslavije, a posebno šefa jugoslovenske države Josipa Broza Tita, prema tim događajima. Ovde napominjemo da se profesor Dimić više decenija bavio izučavanjem Hladnog rata i da je on,praktično, ustanovio srpsku/jugoslovensku školu hladnoratovskih studija. Može se, dakle, reći da trenutno u Srbiji, od profesora Dimića, ne postoji veći stručnjak u oblasti izučavanja Hladnog rata i uloge Jugoslavije u njemu.
Prilikom pisanja rada, autor je koristio obimnu literaturu i istorijske izvore. Od literature pomenućemo sledeća dela: Branko Petranović, Jugoslavija, velike sile i balkanske zemlje 1945-1948; Anatolij Anikejev i Čedomir Štrbac, Staljin-Tito, odnos i sukob suvereniteta i harizmi, Zbornik radova sa međunarodnog okruglog stola Tito-Staljin; Đuzepe Bofa, Povjest Sovejtskog Saveza. Od domovinskog rata do položaja druge velesile, Staljin i Hruščov, II; Ljubodrag Dimić, Agitprop kultura; Branko Petranović, Istorija Jugoslavije 19181978; Đorđe Stanković, Ljubodrag Dimić, Istoriografija pod nadzorom, I; Dušan Bilandžić, Historija SFRJ. Glavni procesi; Branko Petranović, Istorija Jugoslavije 1918-1988, I-III; Nikita Bodnarev, Zagadka Tito. Moskovskie godi Iosipa Broza (1935-1937); Henri Kisindžer, Diplomatija, II; Branko Petranović, Srbija u Drugom svetskom ratu 1939-1945; Ljubodrag Dimić, Aleksandar Životić, Napukli monolit. Jugoslavija i svet 1942-1948; Dragan Bogetić, Jugoslavija i Zapad 1952-1955: jugoslovensko približavanje NATO-u; Vladimir Petrović, Jugoslavija stupa na Bliski istok. Stvaranje jugoslovenske bliskoistočne politike 1946-1956; Bojana Tadić, Istorijski razvoj politike nesvrstanosti 19461966, Jovan Čavoški, Jugoslavija i kinesko-indijski konflikt 1959-1961 i još mnoga druga. Što se tiče izvora, korišćeni su zbornici dokumenata Dokumenti o spoljnoj politici Jugoslavije I-IX; Dokumenti o razvoju nesvrstanih zemalja; Dokumenti o 1948, I-III od Vladimira Dedijera; Jugoslavija i Ujedinjeni narodi. Tematska zbirka dokumenata od Branka Petranovića i Slobodana Nešovića; Jugoslovensko-sovjetski   odnosi   1945-1956; Sovetsko-angli?skie otnošeni? vo vrem? Veliko? otečestveno? vo?n? 1941-1945, II; Odnosi Jugoslavije i Rusije (SSSR) 1941-1945; Foreign relations of the United States: diplomatic papers, 1945. Eastern Europe: The Soviet Union, V; Novi prilozi za biografiju Josipa Broza Tita tomovi II i III od Vladimira Dedijera, itd. Tu su i memoari Ficroja Maklejna, Rat na Balkanu; Vinstona Čerčila, Memoari – Drugi svetski rat, VI; Veljka Mićunovića, Moskovske godine 1956-1958 i Dobrice Ćosića, Sedam dana u Budimpešti, kao i određeni novinski članci iz Borbe, Politike i Nove Makedonije. Naravno, u izradi ovog dela Ljubodrag Dimić je upotrebljavao i arhivsku građu (pri čemu su njeni pojedini delovi postali dostupni istraživačima tek u vreme kada je Ljubodrag Dimić pisao ovaj rad). Korišćeni su dokumenti iz Arhiva Jugoslavije, Vojnog arhiva i Diplomatskog arhiva Ministarstva spoljnih poslova Republike Srbije iz Beograda, Nacionalnog arhiva u Londonu i Ruskog državnog arhiva društveno-političke istorije i Ruskog državnog arhiva novije istorije iz Moskve.
Na početku knjige nalazi se posveta autora (knjiga je posvećena uspomeni na profesora Arsena Đurovića). Posle nje sledi glavni tekst rada koji je podeljen na deset poglavlja sledećih naziva: Istoriografija o Hladnom ratu: od ideologije do nauke; Jugoslovensko-sovjetski odnosi: pogled diplomata sa Zapada (1944-1946); „Bedeker“ za jednu osobu; Tito i Staljin: susreti i razgovori; Titovo putovanje u Indiju i Burmu (ovo poglavlje je podeljeno na sedam manjih pod celina); Josip Broz Tito, Nikita Sergejevič Hruščov i mađarsko pitanje 1955-1956; Odnosi Jugoslavije i Sovjetskog Saveza početkom 60-tih godina 20. veka; Jugoslavija i Alžir (19611965): dve autentične revolucije; Pogled iz Beograda na Čehoslovačku 1968. godine i Godina 1968: ishodište nove jugoslovenske spoljnopolitičke orijentacije.
U prvom poglavlju (Istoriografija o Hladnom ratu: od ideologije do nauke) Ljubodrag Dimić predstavlja kako je izučavanje Hladnog rata i uloge Jugoslavije u njemu prešlo dug put od ideologije (potrebne državnim vlastima) do prave nauke. Drugo poglavlje (Jugoslovensko-sovjetski odnosi: pogled diplomata sa Zapada (1944-1946)) daje nam pregled kako su diplomate sa Zapada (prvenstveno iz Sjedinjenih Američkih Država i Velike Britanije) videle dolazak Komunističke partije Jugoslavije (KPJ) na vlast, njeno sklapanje saveza sa vlastima Sovjetskog Saveza i ulazak u Istočni blok. Treće poglavlje („Bedeker“ za jednu osobu) obrađuje tzv. „vodiče“ koje je predsednik jugoslovenske vlade (kasnije predsednik države) Josip Broz Tito dobijao pre posete nekoj državi. Ti „vodiči“ su, u stvari, predstavljali skup poverljivih informacija, proverenih podataka, opservacija, procena, analiza, ideja, političkih stavova i zaključaka probranih sa ciljem što uspešnije realizacije političkog putovanja koje se preduzimalo. U četvrtom poglavlju (Tito i Staljin: susreti i razgovori) govori se o susretima vođa jugoslovenskih (Tito) i sovjetskih (Staljin) komunista (ujedno i šefova država), njihovom međusobnom odnosu i temama njihovih razgovora sve do sukoba 1948. godine. Poglavlje broj pet (Titovo putovanje u Indiju i Burmu) bavi se Titovom posetom Indiji i Burmi i njegovim susretom sa egipatskim predsednikom Naserom. Pomenuti događaji odigrali su se krajem 1954. i početkom 1955. godine. Te posete su predstavljale pokušaj probijanja izolacije u kojoj se Jugoslavija našla od 1948. godine1 i stvaranja nove politike nesvrstanosti tj. protivljenju podeli sveta na suprotstavljene blokove. Šesto poglavlje (Josip Broz Tito, Nikita Sergejevič Hruščov i mađarsko pitanje 1955-1956) opisuje normalizaciju odnosa između Jugoslavije i Sovjetskog Saveza posle Staljinove smrti 5. marta 1953. godine i dolaska na vlast Nikite Sergejeviča Hruščova.2 Dalje, u poglavlju se opisuje i pobuna u Mađarskoj protiv socijalističke/komunističke vlasti 1956. godine, sovjetska intervencija u toj zemlji i stav Jugoslavije i Tita prema pomenutim događajima. Naredno, sedmo poglavlje (Odnosi Jugoslavije i Sovjetskog Saveza početkom 60tih godina 20. veka) bavi se susretima i razgovorima Tita i Hruščova, njihovim međusobnim odnosima i razmenom mišljenja o raznim međunarodnim problemima i situaciji u Jugoslaviji i Sovjetskom Savezu, kao i nastankom Pokreta nesvrstanih u Beogradu, 1961. godine, u kome je Jugoslavija igrala veliku i važnu ulogu. U osmom poglavlju (Jugoslavija i Alžir (1961-1965): dve autentične revolucije) opisuje se velika uloga koju je Jugoslavija imala u osamostaljivanju Alžira od francuske kolonijalne vlasti i jugoslovenskoalžirski odnosi u periodu od 1961. do 1965. godine. O događajima u Čehoslovačkoj 1967-1968. godine, sovjetskoj intervenciji u toj zemlji avgusta 1968. i stavovima jugoslovenskih vlasti prema pomenutim događajima govori poglavlje broj devet (Pogled iz Beograda na Čehoslovačku 1968. godine) dok poslednje, deseto poglavlje (Godina 1968: ishodište nove jugoslovenske spoljnopolitičke orijentacije), obrađuje temu kako je sovjetska intervencija u Čehoslovačkoj 1968. godine doprinela nastanku nove jugoslovenske spoljnopolitičke orijentacije, koju je karakterisalo još veće isticanje i potvrđivanje osnovnih postulata jugoslovenske spoljne politike nesvrstanosti. Takođe, u ovom poglavlju dat je i pregled kako se ta nova spoljnopolitička orijentacija sprovodila u periodu od 1968. do 1974. godine (do donošenja tzv. Februarskog ustava).
U knjizi je pregledno prikazana uloga Jugoslavije u nekim od ključnih međunarodnih kriza tokom Hladnog rata, kao i izvori jugoslovenske spoljne politike i način na koji je ona oblikovana u kontekstu globalnih okolnosti pomenutog hladnog sukoba koji se odvijao između dva suprotstavljena bloka na čelu sa Sjedinjenim Američkim Državama i Sovjetskim Savezom. Takođe, prikazan je i uticaj određenih spoljnih okolnosti na unutrašnju politiku Jugoslavije. Kada se sve uzme u obzir, može se reći da ovaj rad Ljubodraga Dimića predstavlja koristan izvor informacija za istoričare i sve one koje interesuje spoljna politika Jugoslavije u vreme Hladnog rata i posebno stavovi tadašnjeg šefa jugoslovenske države, Josipa Broza Tita, prema ključnim događajima pomenutog sukoba dva rivalska bloka. Štaviše, može se reći da ova knjiga predstavlja jedan od izvora za izučavanje pomenutih tema naše novije istorije.
Iza glavnog teksta knjige nalaze se autorove napomene, kao i njegova biografija. Na samom kraju je sadržaj. Objavljivanje knjige pomogao je Sekretarijat za kulturu Grada Beograda i Ministarstvo prosvete, nauka i tehnološkog razvoja Republike Srbije. Izvršni izdavač ovog dela je štamparija „3D+“ iz Beograda.
Nikola Tošić Malešević