Itinereri: moderna i Mediteran

01.11.16

Kultura

„Službeni glasnik” i Arhitektonskog fakulteta u Beogradu. Zvanična priznanja dodeljena Ljiljani Blagojević za ovu knjigu do sada su: Nagrada „Ranko Radović”, za 2015. godinu, u kategoriji kritičko­teorijskih tekstova o arhitekturi, urbanizmu i gradu, i Grand Prix 38. Salona arhitekture, 2016. Objavljivanje studije o graditeljskim i životnim itinererima u veku Jugoslavije1 prominentnih arhitekata modernista ? u vreme obeležavanja pola veka od smrti Zlokovića, 2015, i Dobrovića, 2017 ? angažuje savremeni pristup u proučavanju istorije i teorije (moderne) arhitekture, kulturne istorije i istorije umetnosti i društva, u superponiranoj geokulturološkoj (i geopolitičkoj) sferi mitskog i modernog Mediterana.
Monografija Itinereri: moderna i Mediteran, u sledu je dosadašnjih teorijskih i istorijskih, arhitektonskih istraživanja dr Blagojević, u okviru kojih su objavljene knjige: Moderna kuća u Beogradu, 1920­1941 (Beograd, 2000), Modernism in Serbia: The Elusive Margins of Belgrade Architecture, 1919­1941 (Cambridge, Mass., 2003), Novi Beograd: osporeni modernizam (Beograd, 2007). Najnovija knjiga Ljiljane Blagojević zasnovana je na dugogodišnjem produbljenom naučnom istraživanju moderne i modernizma u arhitekturi i urbanizmu i iscrpnom razumevanju arhitektonskog i životnog opusa istaknutih modernista, Milana Zlokovića (1898­1965) i Nikole Dobrovića (1897­1967). Višeslojnost ove studije čine poznavanje i poimanje korena i odlika arhitektonske i opšte kulture i umetnosti predmodernog i modernog doba evropske civilizacije. U knjizi se ispituje kulturna transgresija arhitektonskog modernizma prvenstveno kritičkom analizom teorijskih i empirijskih istraživanja, u najvećoj meri dela arhitekata Dobrovića i Zlokovića, arhitektonskih projekata i izvedenih objekata, podignutih i projektovanih vrtova, objavljenih knjiga, crteža, fotografija, najzad preciznim praćenjem trajektorije životnih puteva aktera koji pripadaju ili gravitiraju geografskom području Mediterana. To je pojam koji obeležava nastanak i značenje relacija između arhitektonske moderne, vernakularnog u arhitekturi mediteranskog primorja balkanskog zaleđa, i modernog mediteranstva, odnosno iznalaženja načina za prenos mediteranske kulture i tradicije, „vernakularnih principa kroz modernu arhitekturu [...] uz uvažavanje klimatskih i geografskih posebnosti i [...] odbacujući regionalizam”2.
Knjiga je strukturirana u devet poglavlja, nazvanih po toponimima isprepletanih životnih pejzaža Nikole Dobrovića i Milana Zlokovića: 1. Italienische Reise; 2. Galicija; 3. Balkanske ekspedicije; 4. Mediteran; 5. Južni Jadran (Potraga za zdravljem, Ulcinj, Boka Kotorska); 6. Putovanje po Zapadu; 7. Dubrovnik; 8. Mitski Mediteran i 9. Moderna na Mediteranu. Itinereri kamena. Osim navedene, glavne teme knjige koja je usmerna ka proučavanju arhitektonske kulturne transgresije modernizma i modernog mediteranstva, razvija se nekoliko lateralnih tokova. Pored ostalog, važna tema je problematizovanje pitanja i savremene društvene uloge arhitekture i arhitekata i, kroz koncept modernog mediteranstva, aktualizovanje u velikoj meri danas zanemarenog envajronmentalnog aspekta, inače inherentnog graditeljskoj delatnosti. Isto tako, u preciznom i disciplinovanom načinu na koji je u knjizi izložena materija, izdvaja se duboko razumevanje autorke za sam proces projektovanja i građenja – opisi arhitektonskih objekata i projekata su dati tako da se, osim osnovnog deskriptivnog nivoa, u njima otkriva suština i kompleksnost arhitektonske delatnosti, kao na primer kod arhitektonske analize Hotela „Ko­op”, otvorenog 1939. u Ulcinju, po projektu zagrebačkih arhitekata Hinka Bauera i Marijana Haberlea3.
Korišćena građa u knjizi počiva na fondovima privatnih zbirki (u čemu posebnu važnost ima arhiva porodice Zloković, ali i lična svedočenja akademika Đorđa Zlokovića i arhitekte Milice Mojović, sina i kćeri Milana Zlokovića), kao i različitih institucionalnih arhiva. U opsežnom popisu citiranih izvora i literature, kao i dodatnim objašnjenjima u napomenama, vidi se širok rakurs koji je intelektualna baza ovog dela i koja može da bude posebna nadstruktura putokaza za dalja istraživanja. Svi elementi u knjizi, i grafički i tekstualni, imaju podjednaku važnost u korpusu monografije, odnosno u „interpretativnoj mreži” koja se u njoj stvara – fotografije, crteži, mape, sve ilustracije u knjizi, nisu nemi fragmenti, već organska alternacija u sazvučju s pisanim delovima ove sintetičke studije, koja je, kao i arhitektonski projekti čvrste strukture ? definisana, funkcionalna, dosledna, zabavna i inspirativna celina.
Jedan od važnih aspekata knjige je to što prikazujući dijalog između arhitektonskih poetika Zlokovića i Dobrovića, i njihovih različitih profesionalnih i životnih linija, kao i dijalog svakog od njih ponaosob sa sveukupnim okruženjem, istovremeno prilježno proučava, uvažava, i samim time odslikava i istoriju arhitektonske kulture modernizma u mediteranskom primorju, u kojem, u širem kontekstu, svoje mesto zauzimaju i Beograd, Srbija i bivša Jugoslavija. U prikazanim okvirima teorijskih i istorijskih utemeljenja evropske arhitektonske moderne na prostoru Mediterana, koje Ljiljana Blagojević ispituje, ocrtavaju se i odnosi između glavnih i lateralnih tokova transformacija arhitektonskih paradigmi, kao i odnosi između „malih” i „velikih”, ili „razvijenih” i „nerazvijenih” kulturnih sredina, u čemu se nedvosmisleno iskazuje neodrživost ovih striktnih podela. Knjiga Itinereri: moderna i Mediteran, kao i ostale knjige autorke, usmerena je na suštinsko upoznavanje arhitektonske kulture. U tom kontekstu, citiramo Dobrovićev prevod Geteove (Johann Wolfgang Goethe) rečenice: „Ono što čovek zna, može tek i da vidi”4. Poseban pogled na pejzaž arhitektonske moderne, u kojem Itinereri Ljiljane Blagojević sklapaju univerzalno i lokalno, sadašnje i prošlo, umetničko i mitsko ? doprinosi u našoj sredini razumevanju sopstvene arhitektonske kulture, a time i istorije i identiteta.
Drgana Ćorović