Govor pećinskih senki

22.11.04 Politika

Raspon između najarhaičnijih kulturnih obrazaca i najsavremenijih civilizacijskih dostignuća ispunjen je brojnim protivrečnostima i napetostima, i izvorište je i retrogradnih i progresivnih ideja i ponašanja. Svaka savremena kulturna pojava i kulturni čin sadrže, negde jedva primetno a negde veoma vidljivo, tragove kulturnih praoblika. Ovi fenomeni zaokupljaju pažnju Bojana Jovanovića, pisca izuzetno zanimljive knjige „Govor pećinskih senki”, u kojoj se traga za ritmičkim kretanjem i pulsiranjem ljudskog društva, za čovekovim iskustvom stečenim tokom njegovog evolutivnog razvoja i za prirodom tog razvoja koja je sve više na udaru samog čoveka spremnog da utiče na sopstvenu genetsku prirodu i da je menja.

Ovo se sve u određenom vidu manifestuje i u pojavama svakodnevnog života koje su, tanjom ili debljom niti, povezane sa arhaičnim iskustvom, obnavljajući tako „zaboravljeni jezik” koji se ne da lako dešifrovati. To obnavljanje, međutim, nije neposredno preuzimanje ranijih kulturnih oblika nego njegovo prilagođavanje i jedva primetno zadržavanje u čovekovoj svesti i u ponašanju. A ako se „prošlost podigne na nivo kulta i izvor parareligije, tada ona postaje prepreka sadašnjosti”. To se dešava onda kada nespremni zakoračimo na nepreglednu pustinju konkretnog životnog materijala, neosposobljeni za njegovo sažimanje i sintezu, kad kratkotrajno nadvlada sirovo novonastalo iskustvo koje samo oponaša tradicionalne forme, a po svojoj prirodi nije u stanju da progovori na autentičan način. Reč je o surogatu koji se ni po čemu ne uklapa u stvaralačke kulturne tokove i ne sačinjava „živi muzej kulture”.

Početno iskustvo

Gradeći i bogateći celinu svog kulturnog bića čovek izdašno crpe iz svoje prošlosti. Ta iskustva u svom prapočetku Bojan Jovanović vidi u pećinskom početku. Traganje za njim vodi nas opet ka sopstvenom iskustvu koje nije zapostavilo i zaboravilo to pećinsko, jer „pećina je simbol kako davnog iskustva, tako i današnjeg iskušenja neadekvatne aktualizacije kulturnog nasleđa i arhaizacije savremenosti”.

Pećinsko je ono inicijalno u kojem je čovek krenuo u avanturu svoje egzistencije; to je ono početno iskustvo u kojem se isprobava čovekova spremnost da krene na otvoreni prostor na kojem nema zaštite ni s boka ni straga što umnožava neizvesnosti i opasnosti. Otuda je sasvim razumljiva i prirodna čovekova težnja da se i kod najmanje opasnosti poviče na zaštićeno mesto. I što je pećina dublja i nepristupačnija to je i sigurnost veća. Tako se čovek povlači i u sebe kao u sopstvenu pećinu kako bi odatle osmotrio okolni svet i pretnje koje otuda dolaze. To povlačenje je najčešće nesvesno ali je ono ugrađeno u istorijsko pamćenje i pretvara se u moćno oružje pkrenuto protiv drugog, nepoznatog i opasnog. Pećina je u svojoj suštini kontroverzna jer se osim sigurnosti u njoj stvara i privid, senka realnog sveta koji se može dokučiti jedino pod prirodnom svetlošću koja omogućava ispoljavanje i fizičkih i duhovnih čovekovih sposobnosti. Ovde je, svakako, nezaobilazna Platonova pećina u kojoj nam igra svetlosti i senki nagoveštava igru svesnog i nesvesnog, realnog i irealnog, zemaljskog i nebeskog.

Istraživački nerv

Svakoj pojavi koju istražuje i razmatra Bojan Jovanović nastoji da odredi početak, da utvrdi okolnosti pod kojima je nastala i ukaže na njenu povezanost s praoblicima u kojima se nalazi i njena klica. Reč je o običnim, svakodnevnim, konvencionalnim pojavama, ali bitnim za čovekov život i čovekovu komunikaciju sa okolnim svetom. Počev od imenovanja u kojem je sažeta moć reči, koje treba da zaštiti od nepoželjnih pojava i demonskih bića i sila, preko pozdrava čije poreklo valja tražiti u prvobitnim signalima međusobnog sporazumevanja; preko tračarenja kao konstante u ljudskom ponašanju, iracionalne potrebe da se pored istine o nekome ispreda i neistina ili, još opasnija poluistina; preko psovke u kojoj se sažima erotsko potisnuto s javne scene i društvenog života, čiji su koreni u mitskim dubinama i paganskom svetu; preko privatnih želja koje, zahvaljujući i drugim sredstvima saopštavanja, postaju dostupne javnosti u kojima se pojedinac preterano hvali; preko reklame i njenih strategija; preko putovanja kao svojevrsnog „pokretnog praznika”, koje se danas najčešće manifestuje kao turistička atrakcija; preko poklona i dara kao određenih radnji pomoću kojih se stiču društveni ugled i moć; preko hrane i načina ishrane, kao i rituala koji prate uzimanje hrane; preko korzoa kao demokratskog stecišta stvorene komunikacije, koji u savremenoj urbanoj sredini gubi svoj prestiž i postepeno nestaje; preko igre i lepote pobunjenog tela koje, u potrazi za nameravanim skladom, doživljava najraznovrsnije modifikacije; preko odbačenih stvari koje nastavljaju da žive na đubrištima i buvljacima; pa do ljudi na margini, u „permanentnoj fazi liminalnosti”; do grobova kao staništa za seni prema kojima se u našoj kulturi odnosi rušilački; do filma i bioskopa čije se današnje arhetipsko značenje prepoznaje u arhaičnom nasleđu, u pećini, na šta upućuje Platonova alegorija pećine; do ulice na kojoj se ostvaruje neposrednost i delotvornost najraznovrsnijih aktivnosti bitnih za nastanak ulične kulture.

Ovo je deo tema pokrenutih u ovoj knjizi koje jasno ilustruju autorovo rasuđivanje o „malim stvarima” i njihovoj situiranosti u svakodnevicu i vezanosti za čoveka, njegovu egzistenciju i budućnost. Zapravo takve „sitne stvari” sačinjavaju ljudski život, čine ga kvalitenijim i raznovrsnijim. One obično izmiču iz vidokruga istraživača globalnih sistema i pojava i osuđene su na marginu i na zaborav. Istraživački nerv Bojana Jovanovića je reagovao na ove pojave, a njegova sposobnost da uoči odnose između opšteg i pojedinačnog, između centralnog i marginalnog kao i njihovu međusobnu povezanost i uslovljenost dovela je u žižu interesovanja ono što čini čovekovu svakodnevicu i što bogati i oplemenjuje čovekov život.

Knjigu odlikuje rafinirani stil i jaka imaginacija, jasno izložene ideja i precizno formulisana misao, bogati registar pojmova koji grade čvrstu teorijsku celinu otvorenog tipa. Knjiga Bojana Jovanovića je podsticajna za dalja istraživanja jer nagoveštava veliki broj novih tema i predstavlja novi način mišljenja o onome što sačinjava antropologiju svakodnevice.

Radoslav Đokic

11.07.04 Dnevnik - Novine i časopisi

Letnja ponuda novosadskog “Stilos izdavaštva” od nekoliko odabranih naslova, mogla bi da nađe mesto u godišnjeodmorskom koferu svake porodice (koja čita knjige). Tu su bajke, ženska poezija starog Rima, antropološki i filozofski eseji-žanrovski, za svakog po nešto.
Iz biblioteke “Elem” stiže “Ženski glas u Rimu - po Sulpiciji”, intimistička poezija jedne od retkih antičkih poetesa koja je sačuvana do danas. Poznato je da su tada mnoge žene pisale stihove, ali su sačuvani samo Sulpicijini, kao glas iz Avgustovog kulturnog programa, čiji su najznačajniji predstavnici Horacije i Vergilije.
Ovu toplu, gotovo ispovednu knjigu priredila je i sa latinskog prevela , uz prateće originale, Slađana Milinković. Ona se potrudila da za buduće istraživače napiše i precizne komentare uz tekst. NJena preporuka za manje posvećene čitaoce glasi: Knjige su kao i bebe - početak novog, rađanje jednog života.
Manje je poznato da je J. V. Gete pisao i bajke. Jedna takva izašla je u “Stilosovoj” biblioteci “Ambrozija” (džepna knjiga), u prevodu Zlatka Krasnog. “Bajka” je slika života ljudske duše u njenoj težnji ka nadčulnom. U prilogu je prevod teksta Rudolfa Štajnera “Geteova duhovnost kako se otkriva u Bajci o zelenoj zmiji i Liliji”, iz koga se, između ostalog, može saznati šta je Šiler pisao svom, takođe velikom savremeniku i prijatelju.
U biblioteci “Parnas” izašla je najnovija zbirka eseja Draška Ređepa “Ima se”, a autor naglašava da je drugi naslov ove knjige “Sad ili nekad, isto je Vojvodina”. U recenziji se kaže da je Ređep “...žanrovski raznovrsnim tekstovima, iscrtao svojevrsnu duhovnu mapu Vojvodine, mapu koja ne podrazumeva strogo omeđen prostor, već onu u kojoj se tačke dodira, iako naoko udaljene, dozivaju, korespondiraju i vode dijalog, tvoreći nepregledni okean različitih uticaja, vremenskih virova i međusobnog prožimanja”.
U istoj biblioteci je i druga knjiga filozofsko-literarnih eseja Bojana Jovanovića “Govor pećinskih senki”- Anahronike. U njima se može pročitati o iskušenjima pećinskog početka, o slasti otrovnog tračarenja, o crnom mleku glasina, o mitskom erosu psovke, o samoći i usamljenosti, o ritualima reklamnog zavođenja, o odlasku korzoa u istoriju.
LJubiteljima, ali i istraživačima dela i ličnosti Laze Kostića, namenjena je knjiga Dejana Mikavice “Poslednji srpski pankalist”-zapravo njegova političko-filozofska biografija. Inače, pankalizam je učenje koje osnovnom kategorijom celokupne stvarnosti smatra lepotu.

R. Lotina

19.06.04 Politika

Srbija - Istorija iza imena
Autor: Stevan K. Pavlović. Izdavač: „Clio”, Beograd, 2004.

Izdavačka kuća „Clio” objavila je knjigu britanskog istoričara, doktora nauka univerziteta u Kingstonu Stevana K. Pavlovića „Srbija - Istorija iza imena”, koja je štampana na srpskom jeziku neposredno po njenom objavljivanju u Londonu.

Pavlović je profesor balkanske istorije na Univerzitetu u Sautemptonu, pisac dela o Srbiji i Balkanu koja su objavljena u Engleskoj, a „Srbija - Istorija iza imena” jeste pokušaj sagledavanja istorije Srbije kao zemlje „koja je postojala stolećima u različitim granicama, opstajala na udaru istorijskih sila i bila pod uticajem raznorodnih ideja”.

Stevan K. Pavlović kreće od srednjovekovnih vladara, preko kneževina i kraljevina novijeg doba, potom prati vladavine Osmanske i Habzburške monarhije, dva svetska rata, zatim bratstvo i jedinstvo u komunističkoj Jugoslaviji, da bi došao do raspada komunizma i propasti države.

Autor temi prilazi racionalno, „protivno tendenciji Srba da slave svoju prošlost, a ne da je sagledavaju istorijski”.


Govor pećinskih senki
Autor: Bojan Jovanović. Izdavač: „Stylos”, Novi Sad, 2004.

Novosadski „Stylos” objavio je u biblioteci „Parnas” novu knjigu Bojana Jovanovića, poznatog etnologa i antropologa. Knjiga nosi podnaslov „Anahronike II” i nastavak je Jovanovićevih osobenih istraživanja i sagledavanja fenomena sadašnjosti kroz fenomene prošlosti. Naime, Jovanović se bavi određenim vrstama poremećaja u vremenu, odrednica iz kojih uočava da se dešava nešto što nije primereno duhu vremena u kojem živimo. Tragajući za uzrocima tih poremećaja, autor stiže u prošlost, do arhetipova, i kreće u njihovo izučavanje. Nasleđe mitske prošlosti, tako sagledano, sada se u Jovanovićevom viđenju javlja, kao u iskrivljenom ogledalu, u sadašnjosti, ukazujući onome ko želi da to vidi na obmane naših čula.

Bojan Jovanović je precizni analitičar duha vremena i tragalac za identitetom jednog kolektiva koji ga u burnim vremenima gubi, ponekad svesno i ne želeći da mu se vrati. U knjizi „Govor pećinskih senki” Bojan Jovanović je istovremeno i etnolog, i antropolog, i književnik, i estetičar, te su ovi eseji ona vrsta istraživanja tako neophodna svakom od nas koji želi da svoju sadašnjost posmatra u pravom ogledalu.