01.01.00
Politika
03.03.2001.
Srpska paganska religija
Mesijanski voda
Bojan Jovanovic: "Duh paganskog nasleda: u srpskoj tradicionalnoj kulturi", "Svetovi", Novi Sad, 2000.
Multidisciplinarna u samom pristupu otkrivanja naucnog saznanja, knjiga Bojana Jovanovica "Duh paganskog nasleda" predstavlja rezultat autorovog dugogodišnjeg rada na izucavanju srpske paganske religije i etnologije u širem smislu.
Zasnivajuci svoja temeljna znanja na rezultatima njegovih prethodnika u našoj nauci, kao što su T. Đordevic, V. Cajkanovic, J. Cvijic, V. Dvornikovic i drugi, Bojan Jovanovic je moderan naucnik koji se bavi i prati ostvarenja komparativnoreligijskih istraživanja, psihoanalitickih, antropoloških, socioloških, istoriografskih, teoloških itd. Ovo delo u nizu objavljenih knjiga iz iste oblasti predstavlja originalnu i kreativnu sintezu.
Vec posle prvih procitanih stranica shvatamo da se autor hvata u koštac s ontološkim problemima srpskog nacionalnog identiteta i tradicionalne kulture, s namerom da dosadašnji uvreženi diferencirani pogled na pagansku srpsku tradiciju i pravoslavno hrišcanstvo usmeri jedinstvenim pravcem konstatovanja jednog definisanijeg sinkretistickog karaktera tradicionalnih srpskih narodnih verovanja. Ugao gledanja i sagledavanja ove neosporno najvažnije problematike u proucavanju karakterologije Srba, osobenosti nacionalne kulture i identiteta, procene egzistencijalnog istorijskog toka srpskog etnosa u periodu istorije od srednjeg veka do danas, presudno je podstakao autorove mogucnosti dinamicke naucne sinteze.
Iz novog ugla
Bojan Jovanovic je odbacio iskušenje montaže kao sintetickog postupka gradenja slika o identitetu i primarni materijal sagledao u trenutku njegove žive i neposredne istorijske provere, hrabro pristupivši onome što kod nas do sada nije bilo uradeno.
Rec je o sasvim novom uglu posmatranja, originalnom i uspešnom pokušaju odredivanja granica paganskog i hrišcanskog identiteta, što nisu ucinili niti srpski etnolozi niti teolozi. U tom smislu, knjiga "Duh paganskog nasleda" nema naucnu staticnost, gde je citaocu potrebno da uloži dodatni napor da procitano funkcionalizuje u gradenju dinamicnijeg intelektualnog i duhovnog saznanja, nego je rec o delu kreativnog naucnika i mislioca koji svoju naucnu sintezu dovodi u najneposredniju korelaciju sa stvarnošcu, posledicama dosadašnjeg života.
Pored nastojanja da što preciznije objasni i definiše suštinu i prirodu paganstva, pre svega ono koje je nastajalo kao posthrišcanska faza regresije duha srpskog narodnog bica, od hrišcanske duhovnosti i podviga preobraženja života ka utilitarizmu i materijalizaciji duha, Jovanovic nas neprestano suocava s mogucnošcu da njegove zakljucke ucitavamo u fundamentalne probleme našeg duhovnog, kulturnog i istorijskog položaja danas. Svoja etnopsihološka, socijalnopsihološka i kulturno-istorijska istraživanja autor vodi putem razumevanja identiteta srpske kulture, gde je paganstvo kao stihija menjalo same forme i hristijanizovanog poimanja i verovanja.
Posledice velike krize u koju je zapalo srpsko pravoslavno hrišcanstvo posle Velike seobe Srba, krajem XVII veka, što ce srpski identitet latentno voditi disperzivnim smerom ne samo verske, folklorne, demografske, teritorijalno- administrativne nego krajem XX veka i disperzije jedinstvenog nacionalnog tela srpskog etnosa. Posthrišcansko paganstvo je bila prelazna faza ka nasilnom preveravanju Srba u Otomanskoj imperiji, Mletackoj republici i Habsburškom carstvu.
Paganski etnicki relativizam, kako to autor jasno predstavlja, stvorio je mnoge karike u lancu sinkretickog hrišcansko-paganskog identiteta. Tako je, na primer, lakovernost postala pseudoeticka kategorija srpskog mentaliteta, koja sama po sebi kao nehrišcanska postaje razorna po supstanciju srpske narodne vere i identiteta.
Dualisticki moral
Sve posledice dualistickog morala, odnosno etickog relativizma, Jovanovic definiše i ocenjuje u kontekstu našeg sveukupnog života, koji se danas dijagnosticira kao stanje najvece krize. Otkrivajuci sve ove punktove koji štetno regrediraju srpski identitet, svojim zakljuccima autor citaoca podstice da u njegov tekst ucita sve simetricne paradigme koje bi što sveobuhvatnije pokazale sliku sinkretickog bica identiteta srpskog naroda, i na taj nacin postaje jasno i rešenje.
Kroz pokazivanje etiologije raznih paganskih fenomena u srpskom narodnom verovanju i mentalitetu coveka cc veka, autor otkriva citav krug relativizovanih vrednosti identiteta koji su pogodni instrumentalizaciji. Rec je o utvrdivanju paganske naravi kao preciznijoj odrednici srpskog identiteta, paganskom odnosu prema mesijanskom vodi, karakteru srpske mitomanije, paganskoj nestalnosti i prilagodljivosti srpskog mentaliteta, karakteru novovekovnog tipa paganstva, srpskoj moralnoj ambivalentnosti, religioznom tipu srpskih pravoslavnih pagana, paganskoj prirodi osencenosti srpske recepcije greha i grehovnosti.
Milorad M. LAZIC
01.01.00
Politika
27.11.2000.
Bojan Jovanovic (1950), naucni saradnik balkanološkog instituta SANU, doktor etnoloških nauka, objavio je kod novosadskog uglednog izdavaca "Svetovi" (urednik Jovan Zivlak) studiju "Duh paganskog nasleda" (u srpskoj tradicionalnoj kulturi). Urednik knjige naglašava:
"Jovanoviceva istraživanja su i etnopsihološka i socijalno psihološka, kao i kulturnoistorijska i ona u traganju za identitetom srpske kulture ne idu samo u smeru otkrivanja i razumevanja složenih procesa u stvaranju obrazaca i formi srpske kulture, nego i u tumacenju razlicitih formi instrumentalizacije tradicionalne kulture".
Sam autor veli:
"U verovanjima, obredima i mitskim predstavama uocavamo delovanje paganskog duha koji je postao bitan cinilac srpskog kulturnog i duhovnog identiteta. Shvacen kao manje vredan, on je osporavan uvek kada se kolektivni identitet nastojao predstaviti drugacijim nego što stvarno jeste. Medutim, upravo je u tom procesu lažnog potvrdivanja nesvesno isijavao nepriznavani duh paganstva cije se odlike prepoznaju u mentalitetu, ponašanju i životu srpskog naroda..."
