01.01.00
Politika
17.08.2002.
Sećanje na Boška Petrovića
Traganje za zlatom postojećeg
Identitet koji pluta kroz tekst, spram kojeg stoje psihološke i socijalne forme egzistencije sapete nad stalno obnavljajućom ranom metafizičkog ugriza, jesu one osnovne ose koordinatnog sistema u kome se formira prozni svet Boška Petrovića (1915?2001).
Roman "Dolazak na kraj leta", svojom namerno neizoštrenom, melanholično rasplinutom optikom, značenjskim i smislenim određenjima kojima sledi tok svesti svog naratora i uokviruje moguću savremenost romantičarske priče o mrtvoj dragoj, iskazuje se kao prepoznatljiv poetički bedeker ovoga pisca, odnosno jedne od najeksplicitnijih metafizički orijentisanih proznih strategija u srpskoj prozi 20. veka...
"Naime, u malom, kamernom, ovaj roman otkriva smisaona literarna uporišta pisca "Pevača", koji tekst koristi kao žižnu tačku za stalno sublimiranje emotivnog materijala. U neprestanoj tenziji lociranja i fiksiranja granica između bića i sveta, narator ovog romana kroz asocijativne krugove u odnosu na prošlo, detektuje slojevitosti života.
Leksičko bogatstvo
Izlazeći u život kao na metafizičko polje, Petrovićev junak u širokim asocijativnim krugovima oživljava bivšu ljubav koja se dešava iza kulisa posleratne socijalističke obnove i izgradnje. Kao kontrapunkt unutrašnjem osećanju, iracionalnoj zanesenosti koja određuje suštinske granice ovog bića, on ispostavlja racionalnu, socrealističku spoljašnju figuraciju stvari i diskretno naznačava suštinske pukotine u naizgled monolitnoj ideološkoj građevini.
Dakle, ovo razdešeno subjektivističko viđenje sveta, označeno i senzualnošću iniciranom vanrednim leksičkim bogatstvom i sintaksičkim naporom u ujednačavanju misli s govornim diskursom, pokušava da u običnosti ljubavne priče razgrne složenost dublju od konvencionalnog smisla reči i događaja. Između običnosti priče i njenog smisla, ljubav ovde kao da postoji upravo zbog viška reči i misli.
Plutajući između prošlog i jave, svest pripovedača iznova živi svoj bolni čas ljubavi, koja je i inauguriše kao novi realitet. Jedna od bitnih oznaka tog realiteta jeste prozna hrabrost u pristupu, jer u ovom samotraganju za osnovnim elementom bića, destilatom ličnosti, u proznom diskursu se uspostavlja potpunost pesničke vizije sveta.
Ovo vrludavo i nepredstavljivo ja elementima konačnog govori o nekonačnom, traga za jezikom koji će pokušati da govori sobom. Granice bića su određene granicama i manifestacijama ljubavi, a telo se tretira kao nosilac obmane, ali i jedine mogućnosti uvida u suštinsko.
"Pun sam njenog glasa i prisustva", kaže, skoro do samog kraja romana neimenovani Petrovićev junak i narator, i u jednoj ličnoj filozofiji percepcije, kroz tekst u kojem boje i zvukove prelama kroz pojavnost zaboravljenih reči i retko korišćenih oblika, istinu sveta razotkriva kao istinu ljubavi.
Tražeći onaj naročiti ugao bivanja, suštinu i predmetnom, on lako prozno uspostavlja percepciju onoga van, i izvan. U stvari, ispostavljajući prozni diskurs kao zbir jezičkih i psiholoških suptilnosti, on granice bića određuje kao stalne međusobne dodire i prelivanja sa drugim, čak i sa muzikom ozloglašene svečanosti jave.
Kroz apsolutnu idealizaciju drugog, unutar koga locira to svoje nepredstavljivo ja, stvara se mogućnost priče o apsolutnoj ljubavi. Sapet u antinomijama u kojima se prisutno i neprisutno testiraju, Petrovićev narator, različitost diskursa, unutrašnjeg i spoljnjeg, demonstrira kao razliku esencijalnog i konvencionalnog.
Nesigurnost viđenog
Pričajući jedan niz događaja, stalnih odziva privremenog, Petrović uvek iznova konstruiše pripovednu stvarnost koja je uvek pitanje nad samom sobom, pitanje nad pitanjem smisla pripovednog, koje je stalni sukob smisla i događaja koji ga čine.
Ti događaji pripovedaju jednu mentalnu atmosferu i u situacijama u kojima se stvari onoga što se desilo zaoštravaju do samog telesnog ukinuća. Oni su tu tek fragmenti, vrsta posebnosti proze u kojoj se ostvaruje potreba da se organizuje mišljeno.
Predočena nesigurnost i neodređenost junaka jeste, u stvari, nesigurnost spram događajnog, spram onoga što može rezultirati viđenim i ispričanim. Suočen sa prazninom sveta, Petrovićev narator izvodi čitaoca na pozicionu kotu sa koje se vidi onaj aspekat životne punoće sa ukodiranim prividima, prazninama i uzaludnostima, gde se prepoznaju misaone zamke ulaska u igru sa vlastitom smislenošću.
Na naoko jednostavnim i prepoznatljivim pozornicama, klišetiziranim slikama iz vremena uspostavljanja jedne društvene ideologije, on pokušava da otvori čitaočevu mogućnost razmatranja one priče koja pripada prostoru metafizike.
Stoga meditativno u ovoj prozi dominira kao poslednji talog. Do njega Petrović, videćemo to i u ostalim delima, stiže svojevrsnim slalomom kroz različita vremena, različite fikcije onoga što bi se moglo zvati i istorija, ljubav, ili bilo koja od prepoznatljivih graničnih egzistencijalnih situacija. Tek kroz opoziciju vidljivo?nevidljivo, moguće je tragati za zlatom postojećeg.
Uostalom, i sâm pisac u jednoj od svojih kasnih epistola kaže: "Reči, a naročito ona odlučujuća, slične oblandi, s jedne su strane, s druge događaj, između njih ja. Kao da lebdim. Stvarnost se ne dâ. Da li zato što je to smrt?"
Nenad Šaponja
