01.01.00
Vikend Danas
28.04.2001.
Ljupkost i zagonetnost Cica Glise
Morin Koks, Decji crtezi, prevela s engleskog Gordana Miljevic, Zavod za udzbenike i nastavna sredstva, Beograd 2000
Pise: Zarko Trebjesanin
Deca vec hiljadama godina crtaju na steni, po zidovima, na zemlji, u pesku, na glinenenim plocama, papiru, po staklu, ali njihovi crtezi tek u dvadesetom veku pocinju da se cene, cuvaju, prikupljaju i sistematski proucavaju. Zapravo, tek krajem devetnaestog veka zapocinje ozbiljno naucno izucavanje osobenosti decjeg nacina crtanja, koje je sve do tada smatrano kao bezvredno, nezrelo i inferiorno u odnosu na crtanje odraslih.
Odrasli, roditelji, rodjaci, vaspitaci i likovni kriticari, ocarani su ljupkoscu i mastovitoscu decjih crteza, ali se samo specijalisti, razvojni psiholozi i likovni pedagozi, pitaju zasto dete crta bas tako. Zasto deca na ranom uzrastu crtaju ljudsku figuru kao punoglavca? Zasto su na decjim crtezima kuce transparentne, providnih zidova? Zasto je dimnjak na krovu nacrtan nagnut (kao da ce se svaki cas srusiti)? Zasto na crtezima male dece nema perspektive? Zasto je covekova glava nacrtana nesrazmerno velika?
Na ova i mnoga druga zanimljiva i vazna pitanja koja se odnose na prirodu i specificnost decjih crteza, autorka ove vredne knjige, Morin Koks odgovara na osnovu svojih i tudjih dugogodisnjih istrazivanja decjih crteza. Posebna draz knjige lezi upravo u tome sto se na mnoga slicna pitanja ne odgovara samo vestim domisljanjem, spekulacijom, nego na osnovu veoma inteligentno planiranih, brizljivo izvedenih i lucidno analiziranih eksperimenata, u kojima se planski variraju uslovi pod kojima crtaju deca razlicitih uzrasta. Tako, recimo, veoma inventivno dizajnirani eksperimenti potvrdjuju da deca crtaju ne ono sto zaista vide i onako kako to vide, vec ono sto znaju o objektu kojeg crtaju, narocito na mladjem uzrastu dok se nalaze na stupnju "intelektualnog realizma".
Transparentnost crteza male dece takodje se moze objasniti time sto ona crtaju ono sto +znaju+ da se nalazi u telu, zgradi, automobilu, a ne ono sto +stvarno vide+.
Posebnu paznju Koksova posvecuje analizi decjeg crteza ljudske figure, kako ovaj crtez zavisi od kulture, ali i od uzrasta deteta. Na uzrastu od oko trece godine deca crtaju ljudsku figuru kao +punoglavca+, kojem direktno iz nesrazmerno velike glave izlaze ruke i noge u vidu crta. Nesto docnije, u prelaznoj fazi, dete jos uvek ne crta telo, ali sada ruke kao da izlaze iz gornjeg dela nogu. Najzad, negde oko pete godine, posle ove +tranzicione figure+, dete pocinje da crta +konvencionalnu ljudsku figuru+, koja ima glavu, trup, noge i ruke. Oko sedme-osme godine ovaj crtez postaje vrlo detaljan i sa prilicno dobro uspostavljenim proporcijama pojedinih delova tela.
Uprkos univerzalnosti decjeg crteza ljudske figure, postoje i znacajne kulturne varijacije, narocito na stupnju konvencionalnog, razvijenog crtanja coveka. Tako, recimo, deca Zapadne kulture crtaju veknasto ljudsko telo, a africka crtaju trouglasto, sto je ocito stvar kulturne konvencije. Cak i neki detalji na decjem crtezu ljudskog lica (oko, nos, usta), mogu biti stilizovani kulturom. Na crtezima lica kod kineske dece nos je trouglast, a na crtezima palestinske i egipatske on je poput zatvorenih makaza (
Morin Koks (profesor razvojne psihologije na Jork univerzitetu, bila je nastavnik likovne umetnosti u osnovnoj skoli) primecuje fenomen koji zapazaju i mnogi drugi istrazivaci i nastavnici. Dete predskolskog uzrasta crta vrlo rado, sa velikim odusevljenjem, produkujuci mnostvo zadivljujuce kreativnih, neobicnih, drazesnih i duhovitih crteza. Ali, docnije, sa kognitivnim i uopste psihickim razvojem deteta, crtanje umesto da napreduje, da zainteresovanost i kreativnost rastu, paradoksalno, oni opadaju, tako da dete od 13-14 godina postaje nezainteresovano za crtanje, a jos kasnije, po pravilu, i prestaje da crta. Za Morin Koks ovo zapazanje je izazov, naucni problem koji trazi ozbiljan odgovor. Po njenom misljenu starije dete ima sve vece zahteve u pogledu realisticnosti crteza na koje nije u stanju da odgovori.
Buduci da je svesno da su njegovi crtezi neadekvatni, nesavrseni, tehnicki lose izvedeni - narocito ako se porede sa onima u stripu ili u knjigama - dete biva obeshrabreno, gubi interesovanje i prestaje da crta. Gubitku interesovanja deteta za crtanje doprinosi i preovladjujuci stav u nasoj kulturi da je crtanje urodjeni dar koji dete ima ili nema, te da tu nista ne pomaze obrazovanje.
Osnovna ideja za koju se argumentovano i zdusno zalaze Morin Koks jeste da je decja likovna ekspresija vestina koja se moze i mora uciti i usavrsavati, da je detetu neophodno formalno likovno obrazovanje i ucenje tehnike crtanja. Njeno misljenje da savladavanje tehnike likovnog izazavanja i vezbanje deteta pod nadzorom ucitelja crtanja doprinosi razvoju kreativnih sposobnosti deteta, u suprotnosti je sa vrlo rasprostranjenim stereotipom u Zapadnoj kulturi da likovno obrazovanje ometa razvoj decje spontanosti i stvaralastva, te da dovodi do konvencionalnog i klisetiranog crtanja. "Poruka koja se provlaci kroz ovu knjigu je da sposobnost realisticnog crtanja nije nesto sto prirodno i automatski dolazi sa odrastanjem, jer bismo inace svi crtali vesto i bez napora.
Crtanje je umetnicka aktivnost za koju je potrebno savladavanje odredjenih tehnika koje su, upravo kao i u sferi muzike, morali da nauce i vezbaju cak i veliki umetnici. Mi ostali nismo talentovani kao veliki umetnici, ali mnogi mogu da nauce kako da nacrtaju prihvatljivo dobru sliku", optimisticki zakljucuje Morin Koks.
