Betmen - Povratak mračnog viteza

Frenk Miler (rođen 1957. u Merilendu) spada među najuticajnije stvaraoce na polju stripa i grafičkih novela. Smatra se jednom od ključnih figura u američkom stripu 80-ih, i uz Alana Mura (Čudovište iz močvare, Nadzirači) stvorio je pojam „grafičke novele“. Oslobodio je američki strip stega cenzure i imidža „zabave za decu“. Među delima iz njegovog ogromnog opusa ističu se Betmen – Povratak mračnog viteza, Betmen – Godina prva, Daredevil, Ronin i Sin City – Grad greha. Podjednako strip crtač i scenarista (mada ovo drugo malo više), rano je počeo da se profesionalno bavi stripom – od 1978. radi kod izdavača Golden Key. Već sledeće godine prelazi u jednu od dve najveće američke izdavačke kuće za stripove, Marvel, gde ubrzo stvara ime nasleđujući Džina Kolana na serijalu Daredevil, koji će raditi sve do 1983, da bi ga zatim ponovo preuzeo 1986. Iako se najpre samo zadovoljavao crtanjem avantura ovog superheroja, od 1980. postaje i ravnopravni scenarista. Miler je obnovio posustali serijal i dao Daredevil-u nov život radikalno menjajući priču o slepom superheroju i okoštale ideje o likovima koje su zaostale iz 50-ih. U tome mu je dosta pomogla retka privilegija – da ima autorsku slobodu kao kompletni kreator. Tada je to još predstavljalo presedan. Tokom 1983?84, napisao je i nacrtao šest svezaka stripa Ronin za DC, priču o srednjovekovnom ratniku – samuraju i njegovom neprijatelju – demonu koji se bore u budućnosti (ova ideja je prenesena u kultnu crtanu seriju Genadija Tartakovskog Samuraj Džek na kanalu Cartoon network).
Prelomni trenutak Milerove karijere i modernog američkog stripa zbiva se 1986. godine, kada je za istog izdavača napisao jednu od prvih grafičkih novela: Betmen – Povratak mračnog viteza. Predstavlja nam novog Betmena, lika čiji je svaki delić mita urezan u kamenu. U njegovoj interpretaciji, pomerenoj u neizvesno udaljenu budućnost koja ipak zabrinjavajuće podseća na Ameriku 80-ih (Ronald Regan je predsednik), Brus Vejn, Betmenov drevni lik je rezignirani starac koji je ostavio masku i plašt pre deset godina, skrhan bolom zbog smrti Dika Grejsona – Robina, najboljeg prijatelja i pomoćnika u borbi protiv zločina. Zov šišmiša je ipak prejak, i Vejn još jednom postaje Betmen da bi se, udružen sa novim Robinom, ovoga puta devojčicom, suprotstavio Mutantima – bandi koja vlada njegovim gradom Gotamom. Usput će se razračunati i sa nekim starim neprijateljima kao što su Džoker i Harvi Dvostruko Lice. Na kraju će čak imati i klimaktičan dvoboj sa samim Čovekom od čelika – Supermenom. Povratak Mračnog Viteza slavile su i kritika i publika kao jedno od najvećih dela 80-ih. Mileru je doneo zasluženu slavu.
Ton koji Miler primenjuje u ovoj mini-seriji od početka zapanjuje svojom svežinom, čak i posle ovoliko godina i bezbrojnih sledbenika i imitatora. Njegovi onemoćali ali i dalje ponosni superheroji se bore u jednom novom, mračnom i ciničnom svetu kojim vladaju licemerni autoriteti, često opasniji od mitskih likova koje su nekad sa lakoćom savlađivali.
Miler je bio veliki borac protiv cenzure u stripu, oličene u omraženom Comics Code Authority-ju, nekoj vrsti kodeksa za zabranjene stvari u stripovima, koji je još od 1954. opterećivao američki strip svodeći ga na primitivnu zanimaciju za najmlađe. Stripovi poput ovog, nazvani grafičke novele (u početku, da bi se zavarali cenzori a kasnije će naziv ostati) imali su presudan uticaj u razbijanju uticaja Koda na izdavače. Ova dela su prepuna nasilja, psovki i „zabranjenih“ tema, ali sadrže i jake, zrele i skoro književne priče i junake.
Postoji neka univerzalna pravda u činjenici da su upravo stripovi o Betmenu iz pera i tuša Frenka Milera poveli revolulciju, jer je nasilni Betmen iz 50-ih sa svojim navodnim negativnim uticajem na mlade bio glavni argument za nastajanje Koda.
Godine 1986, Miler se vraća Daredevil-u, i sa ilustratorom Bilom Senkjevičem radi najpre Daredevil – Love and War, a zatim sa istim crtačem i srodnu seriju: Electra Assasin 1986?87 baziranu na Elektri, nindža ratnici (i Daredevil-ovoj ljubavi), Milerovom omiljenom liku koji je sam stvorio. Istovremeno, piše za DC Betmen – Godina prva koji crta Dejvid Mazučeli. U ovoj grafičkoj noveli ponovo izmišlja korene Betmena, prikazujući na realističan način njegovu genezu. Mada baca još veći fokus na Betmenovog bliskog saradnika, policijskog komesara Gordona, ovde tek poručnika koji se bori sa korupcijom u samoj policiji i nepresušnim kriminalom na ulicama Gotama, ali i sopstvenim bračnim problemima.
Devedesetih godina, Miler stvara manje poznate serijale Give me Liberty, sa Dajvom Gibonsom, 300 o Bici u Termopilskom klancu i Hard Boiled futuristički krimić sa spektakularnim crtežom Geofa Daroua.
Od 1992, Miler se posvećuje svom prvom kompletnom autorskom projektu po imenu Sin City – Grad greha. Ova crno-bela serija kriminalističkih priča u duhu film-noara izdata je za Dark Horse Comics i takođe je postigla izuzetan uspeh, pretvorivši se ubrzo u kultni strip. Radi se o nekoliko isprepletanih priča smeštenih u izmišljeni Grad greha, antiutopijsko društvo ogrezlo u kriminalu, nasilju i perverzijama. Prljavim, senkama ispresecanim ulicama se kreću skoro mitski likovi sentimentalnih razbijača, časnih ubica i kurvi zlatnog srca, koje moraju da prežive u gradu koji voli greh, ali ga ne prašta.
Pored stvaralačkog rada, Miler je odgovoran i za dovođenje i popularisanje japanskog stripa – mangi u Americi, pre svega stripa Lone Wolf And Cub.
Odnos sa filmom je bio, najblaže rečeno problematičan. Frenk Miler je bio scenarista za „Robokap 2 i 3“. Zgrožen studijskim intervencijama na sojim scenarijima, zavetovao se da nikad više neće raditi u Holivudu. Ipak, filmovi bazirani na likovima koje je pisao duguju mu mnogo i njegov uticaj se najviše oseća u mračnim tonovima prvog filma o Betmenu u režiji Tima Bartona. Poslednji film u seriji „Betmen počinje“ (2005), koristi brojne elemente iz stripa Betmen – Godina prva. Milerov rukopis je još prepoznatljiviji u filmskim adaptacijama priča o Daredevilu (2003) i Elektri (2005). Najvernija adaptacija nekog njegovog dela jeste „Grad greha“ (2005) koji kao režiseri potpisuju Robert Rodrigez i sam Miler. Ovaj film bukvalno je preslikani strip, kadar po kadar. Zapanjujuće ostvarenje realizovano je uz veliku pomoć digitalne tehnologije (samo su glumci pravi, sve ostalo je kompjuterski generisano). Svejedno se ističe izvrsna glumačka ekipa predvođena Mikijem Rurkeom, Brusom Vilisom, Klajvom Ovenom i Rozariom Doson. „Grad greha“ donosi nadu da će do sada loša saradnja Milera i Holivuda doneti u budućnosti neka nova ostvarenja dostojna njegovih stripova.
Obnovivši psihologiju superheroja i upotrebiljavajući filmsko kadriranje u prikazivanju svojih priča, Miler se nametnuo kao veliki inovator američkog stripa, kako u realizaciji tako i na polju tema. Predstavnik generacije odrasle na SF i filmovima B produkcije i eksplicitnim hororima, Miler je stvarao nasilne ali i visoko stilizovane stripove.
Oni ostaju svedočanstvo jednog uzbudljivog perioda u istoriji stripa, ali i remek-dela devete umetnosti.

Pavle Zelić