Bertine partiture

21.06.04 Pobjeda

Zbirka pripovijedaka Bertine partiture kulminacija je i potvrda jednog književnog postupka - i viđenja literature - koje je romansijer i pripovijedač Čedo Vulević ostao dosljedan još od svoje prve knjige, romana Povratak predaka objavljenog prije trideset godina. Još tada je ovaj autor ušao u prostor imaginarnog književnog diskursa provlačeći kroz ovu formu moderne literature sve svoje teme: bilo da su istorijske ili dnevne, autobiografske ili nekog drugog iskustvenog konteksta. A te teme su, da podsjetimo, u prvom romanu Goli otok, u drugom (Dušmani ,1980) bratoubilački rat, u trećem (Vanredna linija, 1990) takođe, golootočko iskustvo, četvrtom (Makarije ot Černie Gori, 1994) jedan od najdramatičnijih trenutaka crnogorske istorije i u petom romanu (Ogrtač bije mirte, 2001) sinteze ličnog i istorijskog kroz vjekove. Između književnog postupka koji ima sve elemente snovogovora (snovografije) i književnog proizvoda stoji znak jednakosti. I vjerovatno da je Čedo Vulević posjednik jedne od najvećih laboratorija po konstantnoj i količinskoj indukaciji imaginativnog u crnogorskoj književnosti što je, istovremeno, i znak jedne kortesarovske posvećenosti ovom obliku imenovanja svijeta.

Književne partiture teksta

Za sve ovo vrijeme od tri decenije u Vulevićevoj prozi se, zapravo, dešavala jedna velika lomljava svega što je epsko, realističko ili je moglo biti njihova natruha. Bivši, mlađani, partizanski komesar je otišao u suptilniju interpretaciju svijeta težeći ka književnim partiturama teksta. U ovoj naraciji sve dospijeva u jezik forme da bi se kroz nadrealističku vizuru dospjelo u prostor demonskog, jezivog, misterioznog, u stjecište duhova i spodoba ili pak u neku transvremensku harmoniju svega postojećeg. Ako je iko poveo rat bez ostatka i sa jasnom strategijom protiv izraubovanih proznih književnih opcija, onda je to Čedo Vulević. Po tome on je danas jedan od najstarijih i jedan od najmlađih crnogorskih pisaca.
Estetsko sondiranje književnog materijala, njegova unutrašnja aplikacija, za ovog autora važniji su od onoga što je klasični okvir, da ne kažemo školski okvir teksta. Vulević će radije pristati na, uslovno govoreći, hijeroglifični kontekst svoje naracije nego što će praviti kompromise u ime lakše prepoznatljivog književnog znaka. Vulević kao da kaže dajte mi formu, dajte mi estetsko, a drugom sve ostalo! Što, naravno, ne znači da je riječ o literaturi bez one tako neophodne angažovanosti i svojih duboko ljudskih i etičkih konotacija. Naprotiv, upravo, te konotacije su ono što ništa manje od formantivnog konstituiše značenjske slojeve Vulevićeve narativne grafologije. Insistiranje na književnom modelu o kojem je riječ kod ovog autora ne proističe iz nekih teorijsko - tehničkih potreba. Porobljenost imaginarnim proizilazi prije svega iz eruditivno - estetskih stanja svijesti koja se manifestuju kao lični “ogrtač boje mirte”, kao proboj u prozirno i neuhvatljivo. Traganje za ogrtačima kojih nema je, inače, jedan od centralnih motiva ove literature. Riječ je o konstantnoj potrebi da se literature doživi kao prostor nezamjenljive duhovne igre u kojoj se brišu granice između mogućeg i stvarnog.

Ovovremeni zločini

U knjizi Vavilonska kula Aleksandar Genis kaže: “Svaki umjetnik je osuđen da sjedi na dvije stolice, da rješava konflikte između sadržine i forme, između “Venecije” i slobode”. Birajući između Venecije i slobode, Vulević se opredjeljuje za ovo drugo koliko god i ovo prvo bilo samo po sebi prepoznatljiva metafora ljepote i kreativnosti ljudskog duha. On bježi od prepoznatljive sadržine, a ako je i ima, ona se rastvara u poetski hemijum. Taman kad pomislite da ste uhvatili logiku priče, ona nestaje. Tekst počinje sa dokumentarnim onda nestaje (i nastaje) u tokovima nadrealnog i artističkog.
Ove priče dolaze iz arhiva, knjiga, ličnih uspomena, užasa našeg doba, rasturanja leševa, govora povampirenih djelova tijela, masovnih podvodnih grobnica, iza Panovih, odnosno, Demonovih zabrana, iz iznađunih plesova u Tantalovim vrtovima, iz izmišljene i stvarne zemlje. Njihovi akteri su arheolozi, muzičari, pijanisti, koljači, grobari, bilježnici iz pakla, istoričari umjetnosti, čitači epiteta, sveci, čuvari ili čitači drevnih knjiga, snivači, ličnosti iz crnogorske istorije, stranikinja sa Djevojačkog instituta na Cetinju i sanjar Mitar Tomov iz Trešnjeva koji pokušavajući da rekonstruiše rimski put Via Egnacia stiže u Rim iz doba imperatora Domicijana poslije čije će pogibije vajati njegovu glavu po sopstvenom liku zbog čega će biti kamenovan. Tu su u “igri” i različite verzije jedne sudbine, pojave jednog lika u različitim vremenima što kada su u pitanju uslovno govoreći istorijske teme u “Bertinim partiturama” ima elemente kamernog ali, neprestanog, strujanja prošlosti. Na ovaj način Vulević pomoću polisinteza i poliskopa gradi dramaturgiju teksta čiji je cilj totalna semantizacija, što je neosporno znak svake dobre literature. Riječ je o tekstu koji je imun na svako pravolinijsko interpretiranje.
I u zbirci Bertine partiture uvijek je po srijedi specifičan sistem funkcionisanja literature kako u procesu njenog nastajanja tako i procesu njeno recepcije. Vulević ne dozvoljava da se potroši gustina teksta i njegov mistični epilog, odnosno, poetička otvorenost naracije. I od dokumentarnog, kao u priči o Vladimiru visokom, Vulević će vas na volšeban način uvesti u misteriozne predjele sudbine ovog ruskog pjesnika. Kad se pređe granica stvarnog, onda ste u svijetu iz kojeg bi pobjegli, kao što se hoće pobjeći od strašnog sna ali bjekstva nema jer ste u svijetu u kojem živite. U svijetu za koji Filip David kaže: “Živimo u kružnom i zatvorenom svijetu gdje nema mjesta za pravu smrt”. Takve su i priče o ovovremenim zločinima. Pogotovo priča Panov zabran, Dolina magle kao i priča Biljurna ogledala u kojoj su kroz čudesne sklopove date slike ovovremene skorojevićke, i skoro avetinjske Crne Gore. “Slika je znak znaka, pa se snađi, bilježniče”, kaže na jednom mjestu Čedo Vulević, dajući i sam neka objašnjenja svoje poetike, koja nije samo od književnog već i filmskog pa i likovnog roda. I još nešto ništa manje bitno: Vulevićev ideal, odnosno, opsesivno spisateljsko pitanje kao da je - kako svoj književni univerzum odsvirati na klavijaturi, ili kako dostići tu eteričnost izraza.
Mnogo je elemenata ove proze o kojim se može govoriti posebito. Čini mi se da ovog puta treba skrenuti pažnju na činjenicu da je pišući na Vračaru ovaj autor stvorio neke od najupečatljivijih stranica mediteranske osjećajnosti - i to ne samo kroz nekoliko priča iz Bertinih partitutura nego i kroz roman Ogrtač boje mirte i svakako, kroz roman Makarije od Černie Gori.
Inače, u zbirci Bertine partiture mnogo je zaista onog što je danas vrijedno u crnogorskoj prozi. Recenzent je Jovica Aćin, izdavač Rad. Knjigu je finansirala Vlada Crne Gore.

Borislav Jovanović

19.05.04 Pobjeda

Ovih dana izašla je iz štampe nova knjiga crnogorskog pisca, romansijera i akademika, Čeda Vulevića. Riječ je o zbirci pripovjedaka „Bertine partiture” napisane u duhu moderne pripovjedačke proze. „Priče se protežu od snoviđenja do nedvosmislenih uvida koji ne strepe od savremene istine. U tome je i pripovjedačeva umješnost, i stoga su njegovi likovi, osobito ženski, uvijek od neke neuhvatljive snevačke čipke, na granici između hoda po čvrstom tlu i halucinantnog lebdenja” - kaže Jovica Aćin recenzent ove knjige.
Knjigu „Bertine partiture” izdao je beogradski „Rad”, a njeno štampanje pomogla je Vlada Crne Gore.
Čedo Vulević je autor romana „Povratak predaka”, „Dušmani”, Vanredna linija”, „Makarie od Černie Gori” i „Ogrtač boje mirte”.

B.J.