Autor i njegov izdavač

nemački izdavač Zigfrid Unzeld (1924-2002) dugogodišnji urednik u izdavačkoj kući Zurkamp Verlag u svojoj studiji Autor i izdavač u kojoj na ekskluzivan i sasvim originalan način izdavaštvu toj kulturno produkcijskoj delatnosti esencijalnoj za skoro svaku nacionalnu kulturu i istoriju književnosti i književnicima, govori o svojim izdavačkim i poslovnim vezama i prijateljstvu sa ćetiri autora: Hermanom Heseom, Rajner M. Rilkeom, B. Brehtom i Robertom Valzerom, zapravo o četiri velika evropska autora XX veka. Mada sastavljena od akademskih predavanja za katedre univerziteta u Evropi i Americi sa temamama tipa: Kako se prave knjige iz književnosti?, njegova se knjiga čita kao napeti žanrovski roman. U ovoj knjizi apsolutno ekskluzivnog žanra na zanimljiv i uzbudljiv naćin razotrkrivanju se mnogobrojni detalji ne samo o nastanku mnogih kultnih dela ovih autora već i emotovni odnosi između autora i izdavaća i urednika, obrazlažu izdavaćke politike i strategije, svedoči o autorskim krizama i dilemama, iskreno i otvoreno bez maski sa bezbroj zanimljivih i nepoznatih detalja iz života i biografija ovih svetski poznatih autora.

“Izdavačka kuća književnih dela definiše se načinom ophođenja sa piscima. Nametnuti publici nove vrednosti koje ona ne želi, to je najvažnija i najlepša misija izdavača” citira Unzeld jednog od najvećih nemačkih izdavaća Semjuela Fišera pokušavajući da defineše izdavaćku misiju. Svoju izdavačku kuću vodio je Fišer tako da istorija izdavaštva odgovara istoriji književnosti toga doba a meni to izgleda kao odlućujuća oznaka za znaćaj izdavaštva književnih dela, kaže Unzeld.

Međutim konflikti i odnosi autora i izdavača sastavni su intrigantan i bitan ali relativno zamagljen deo u istoriji književnosti i kulturnoj istoriji. Taj napeti deo kulturne istorije izdavaštva, književnosti i autora Unzeld ilustruje rečima jednog sociologa (autora) koji u ogorčenom pismu uredniku i izdavačkoj kući, piše da je Napoleon, između ostalog, bio veliki i zbog toga što je naredio da se strelja jedan izdavač. Poznat je Geteov notorni gnev prema izdavačima ”Svi knjižari (Gete misli na izdavače) pripadaju đavolu, za njih mora postojati poseban pakao”. Čak i ovako poznati pisci imali su problemama sa izdavačima dok se savremena slika izdavaća, kaže Unzeld, automski dovodi u vezu sa etiketama kao: bogat, elitan, konzervativan, autoritativan, sprovodi cenzuru, kapitalistički je orijentisan, izrabljivač, zainteresovan iskljičivo za profit. Književnik Maks Friš posle posete Frankfurtskom sajmu knjiga zabeležio je u svom dnevniku utisak “Razlika između pisca i konja je u tome što konj ne razume jezik onih koji njime trguju”. Međutim često su izdavači plaćali glavom svoje poslove. Francuski vojni sud je ninberškog izdavača Johana Filipa Palmu osudio na smrt zato što je uhavćen da je “sastavljao, štampao i delio skandalozne spise koji dovode u pitanje dužno poštovanje prema krunisanim glavama”. Slučajevi Lesinga, Getea, Lajbnica Šopenhauera i mnogih drugih koji su nezadovoljni izdavačkim politikama pokušavali da osnuju vlastita izdavačka preduzeća i udruženja tzv.”Republike učenjaka” završavail su neuspesima i finansijski bankrotstvom a često ni njihova ukupna imovina nije mogla da namiri izdavačke finansijske dugove. Pored ogorčenih stavova autora, finansijskih i kreativnih problema i muka sa izdvačima Unzeld navodi i trezvenije uvide koji relativizuju Geteov nepopustljiv stav i bes prema izdavačina. Alfred Deblin je 1913. godine je izrazio na svoj način: ”Izdavač jednim okom gleda na pisca a drugim u publiku. Ali treće oko, oko mudrosti, nepogre{ivo gleda u novčanik”. Položaj izdavača je poseban, njegova delatnost je nalik Janusovom liku zato što za delovanje svoje kuće snosi ne samo intelektalnu i materijanu odgovornost, dakle odgovara ne samo moralno, intelektalno, pravno već i materijalno - svojom golom kožom. To je tako i tako mora da ostane sve dok knjiga bude imala, između ostalog, i karakter robe. Pisci često nemaju razumevanja za takav izdavački pragmatizam. Unzeld napominje da knjiga možda može da promeni svoj status robe ali smo videli koju su cenu plaćali pisci socijalističkih zemalja u kojima knjiga nije imala status robe već ideološkog proizvoda (sa posebnom vrstom ugovora sa partijskim đavolom) gde su njihove knjige često trebale da ‘ilustruju” lokalne politike. Cena je bila neobjavljivanje, cenzura, autocenzura, ućutkivanje, intelektalna korupcija i kulturno nasilje. Ravnotežu delikatnim i kompleksnim odnosima između izdavača i književnika zapravo odnos i ophođenje prema piscima Unzeld ilustruje paradigmatićnim stavom čuvenog i jednog od najmoćnijih evropskih izdavača Petera Zurkampa svojim urednicima “Zapamptite jedno: ma kako mlad bio svaki književnik kao stvaralačka li~nost daleko je iznad nas koji sedimo u izdavačkoj kući”. To je 1953. u svojoj 62-godini sa svim iskustvom i harizmom velikog evropskog izdavača rekao Peter Zurkamp. Autor i izdavač, knjiga Zigfrida Unzelda, izvanredna je studija, briljantni žanrovski hibrid eseja, vrhunske proze i književno istorijskih uvida u književnu i intelektalnu scenu Evrope u izvanrednom prevodu sa nemačkog jezika Nikole B.Cvetkovića.